Witaminy z grupy B powinny być stale dostarczane z pożywieniem. U pewnych grup pacjentów, często pojawiają się objawy braku witaminy B. Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie niedoboru i jakie może mieć on skutki zdrowotne?
Witaminy z grupy B - rola w organizmie
Grupa witamin B wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mózgu i całego układu nerwowego. Bierze udział w procesie wytwarzania energii i wielu reakcjach metabolicznych. Jest niezbędna do syntezy hormonów płciowych, cholesterolu, witaminy A i D. Reguluje produkcję insuliny w trzustce, a także jest potrzebna do powstawania czerwonych krwinek. Wpływa na stan skóry i bierze udział w produkcji substancji, niezbędnych do utrzymania włosów i paznokci w dobrej kondycji. Nie mniej ważną funkcją witamin z grupy B jest ochrona organizmu przed wpływem reaktywnych form tlenu i wolnych rodników. Związki te mogą uszkadzać komórki i zaburzać prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Witaminy chronią przed nadmierną ilością tych form i ich niekorzystnym oddziaływaniem na zdrowie. Biorąc pod uwagę wpływ witamin B na układ nerwowy - jego rozwój i funkcjonowanie, niedobór tych substancji uważany jest jedną z ważniejszych przyczyn zaburzeń o podłożu neurologicznym. Więcej informacji na temat procesów, w których bierze udział konkretna witamina z grupy B, a także źródeł tych substancji w pożywieniu, można znaleźć w artykule: Witaminy z grupy B: dlaczego ich potrzebujesz?
Niedobór witamin z grupy B - skutki
Niedobór lub nieznaczny brak witaminy B może obejmować znaczną część społeczeństwa krajów rozwiniętych. Dotyczy on jednej lub więcej witamin z grupy B i może ostatecznie prowadzić do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania organizmu i rozwoju różnych schorzeń. Witaminy z grupy B są rozpuszczalne w wodzie. Większość z nich nie jest magazynowana w organizmie, przez co muszą być stale przyjmowane z pożywieniem.
Niedobór najczęściej rozwija się powoli i dopiero po jakimś czasie może dawać o sobie znać pod postacią konkretnych, zauważalnych przez pacjenta objawów.
Niedobór witaminy B1
Witamina B1 - tiamina i związany z nią niedobór najczęściej kojarzony jest z chorobą beri-beri. Przebiega ona w postaci niewydolności serca lub układu nerwowego. Choroba Beri-Beri rozwija się u pacjentów z głębokim niedoborem i jeśli w porę nie uda się jej rozpoznać, może mieć groźne konsekwencje dla chorego. Przy łagodnym niedoborze tiaminy, pojawiają się takie symptomy jak bóle mięśni, spadek ciśnienia krwi, problemy z bezsennością czy obniżenie nastroju. Brak witaminy B1 - objawy w początkowym okresie są na tyle niespecyficzne, że trudno jest skojarzyć je z niedoborem tiaminy. Dopiero przy znaczącym niedoborze mogą pojawić się zaburzenia świadomości, problemy z koordynacją ruchową lub oczopląs.
Niedobór witaminy B2
Brak witaminy B2 (ryboflawiny) powoduje stany zapalne zlokalizowane w kącikach ust i jamie ustnej. Może skutkować również nadmiernym złuszczaniem się naskórka i suchością spojówek. Długotrwały niedobór ryboflawiny zwiększa też ryzyko rozwoju zaburzeń i chorób układu endokrynnego i moczowego. Niedostateczna ilość witaminy B2 nie jest powszechna wśród społeczeństwa. Dotyczy przede wszystkim pacjentów z grupy ryzyka, u których z różnych przyczyn, wchłanianie ryboflawiny z pożywienia jest niewystarczające.
Niedobór witaminy B3
Witamina B3 (niacyna) - utrzymujące się dłuższy czas braki tego związku w organizmie skutkują rozwojem choroby skóry - pelagry. Można ją rozpoznać na podstawie zaczerwienienia skóry, jej zwiększonej wrażliwości na słońce, a także stanów zapalnych błony śluzowej przewodu pokarmowego. Duże braki niacyny u niektórych pacjentów prowadzą do paraliżu kończyn, depresji i zaburzeń układu nerwowego. Niedostateczne spożycie witaminy B3 wiąże się z wyższym ryzykiem rozwoju chorób przyzębia i paradontozy.
Niedobór witaminy B5
Witamina B5 to inaczej kwas pantotenowy. Braki tej substancji w organizmie mają negatywny wpływ na stan skóry, włosów i układ nerwowy. Przy dużym niedoborze może rozwinąć się depresja, spada poziom cukru we krwi, pojawiają się skurcze mięśni. Chory może odczuwać zmęczenie, zaburzenia czucia w nogach i rękach, a także nudności. Kwas pantotenowy powszechnie występuje w różnych pokarmach. Z tego względu, niedobory tej konkretnej witaminy B są raczej rzadkością.
Niedobór witaminy B6
Witamina B6, inaczej pirydoksyna, znana jest przede wszystkim z połączenia z magnezem. Preparaty magnezowe często zawierają dodatek witaminy B6, ponieważ zwiększa ona wchłanianie magnezu. Ze względu na fakt, że pirydoksyna bierze udział w procesie wytwarzania czerwonych krwinek, niedobór witaminy B może skutkować rozwojem niedokrwistości mikrocytarnej. Inne objawy braku tej substancji to np. zapalenie języka, zajady, łojotokowe zapalenie skóry, depresja, większa podatność na infekcje i uszkodzenie układu nerwowego.
Niedobór witaminy B7
Objawy niedoboru witaminy B7 (biotyny) to, podobnie jak w przypadku innych witamin z tej grupy, zaburzenia neurologiczne - depresja, halucynacje, ale również łojotokowe zapalenie skóry, skłonność włosów do wypadania, nudności i wymioty. Uważa się, że przy niedostatecznej podaży biotyny z dietą, chory może zauważyć też nadmierną łamliwość paznokci, zapalenie spojówek i utratę apetytu. Suplementacja biotyny jest dość powszechna ze względu na jej korzystny wpływ na stan włosów i paznokci. Rzeczywiście, może ona poprawić ich wygląd i kondycję, ale jedynie u osób, u których występuje niedobór biotyny.
Niedobór witaminy B9
Witamina B9 - kwas foliowy - jest obecnie zalecana wszystkim kobietom w wieku rozrodczym. Niedobór kwasu foliowego zwiększa bowiem ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u dzieci. Szacuje się, że przyjmowanie tej substancji już w okresie starania się o potomstwo, zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju wady o ok. 69%. Niedobory kwasu foliowego pojawiają się bardzo często u pacjentów dializowanych. Wśród ogółu populacji również nie należą one do rzadkości. W przypadku braku wystarczającej ilości kwasu foliowego mogą rozwinąć się też inne zaburzenia neurologiczne, łącznie z psychozą i demencją. Wzrasta również ryzyko miażdżycy i niedokrwistości.
Niedobór witaminy B12
Witamina B12 (kobalamina) jako jedyna z omawianych witamin z grupy B może być magazynowana w organizmie. Niedobór witaminy B12 ujawnia się w postaci konkretnych objawów dopiero po ok. 2 latach. Szczególnie narażeni na braki tej substancji są weganie i wegetarianie. Źródłem kobalaminy w pożywieniu jest mięso i inne produkty pochodzenia zwierzęcego. Osoby unikające tych pokarmów w diecie są więc w większym stopniu podatni na pojawienie się niedoboru. Objawy które mogą wystąpić to m.in. utrata smaku, spadek masy ciała, zaczerwienienie i nadmierne wygładzenie powierzchni języka, zaparcia lub biegunki. Witamina B12, podobnie jak inne związki z tej grupy, bierze udział w procesie powstawania czerwonych krwinek. Utrzymujący się niedobór tej substancji prowadzi do rozwoju niedokrwistości. Spośród symptomów neurologicznych, chory może odczuwać drętwienie kończyn, uczucie kłucia w opuszkach palców u stóp, a także problemy z koordynacją ruchową. Witamina B12 w istotny sposób wpływa na funkcje poznawcze. Jej długotrwały niedobór może wpłynąć na pojawienie się urojeń, zaburzeń nastroju, manii i depresji. Jeśli nie jest on odpowiednio leczony, może prowadzić nawet do nieodwracalnych zaburzeń ze strony układu nerwowego.
Kto jest narażony na niedobory witamin B?
Niedobory witamin z grupy B wynika z różnych przyczyn. Oto najważniejsze z nich:
- niedostateczne spożycie pokarmów bogatych w witaminy B,
- zwiększone zapotrzebowanie organizmu na te substancje np. w okresie ciąży,
- zaburzenia wchłaniania,
- interakcje z przyjmowanymi stale lekami, prowadzące do zaburzenia wchłaniania witamin B z przewodu pokarmowego,
- choroby przewlekłe lub predyspozycje genetyczne, w wyniku których nie jest osiągany optymalny poziom tych związków w organizmie.
Niedobór witaminy B12, witaminy B6 czy folianów jest dość częsty u osób starszych. Ta grupa pacjentów jest w większym stopniu narażona na objawy niedoboru witaminy B. Jest to spowodowane przede wszystkim zmianami na poziomie wchłaniania lub metabolizmy witamin B, do których dochodzi wraz z postępującym starzeniem się organizmu. Stosowanie niektórych leków, m.in. preparatów na refluks żołądkowo-przełykowy, które hamują wydzielanie kwasu solnego, wpływa na wchłanianie witamin z grupy B. Jedno z badań pokazało, że długotrwałe przyjmowanie tych leków zwiększa ponad czterokrotnie ryzyko rozwoju niedoboru witaminy B12. Jest ono większe również u diabetyków, którzy stale przyjmują metforminę, leki przeciwzapalne lub doustne środki antykoncepcyjne. Niedobory witaminy B1 i innych witamin z grupy B są też częstsze u osób nadużywających alkoholu, palących papierosy i pacjentów cierpiących na choroby nowotworowe.
Zapobieganie niedoborom witamin z grupy B
Niedoborom witamin z grupy B najłatwiej jest zapobiegać za pomocą zróżnicowanej, zdrowej diety. Pacjenci będący z grupie ryzyka, których organizm z różnych względów nie wchłania lub nie wykorzystuje odpowiednio witamin z grupy B, powinni suplementować te substancje. Przyjmowanie leków z witaminami B należy rozważyć również u osób starszych, dializowanych i przyjmujących stale leki, obniżające wchłanianie witamin B. W przypadku podejrzenia braku którejś z witamin z grupy B, można wykonać badania, sprawdzające ich poziom we krwi. Leczenie niedoboru witamin z grupy B polega na uzupełnianiu brakującej substancji. Spośród leków z witaminami B, które dostępne są bez recepty lekarskiej, wymienić można Witaminę B Complex lub Vitaminum B Compositum. W ich składzie znajduje się m.in. witamina B1, B2, B5 i B6. Można również suplementować konkretną witaminę B, której prawdopodobnie brakuje w przyjmowanym pożywieniu - np. Witamina B6 lub Witamina B12. Pamiętajmy o tym, aby suplementy przyjmować jedynie przy ubogiej diecie, przy której istnieje ryzyko dostarczania zbyt niskiej ilości witamin z grupy B. Jeśli badania krwi i występujące objawy wskazują na niedobór tych związków, konieczne jest już leczenie wyłącznie z użyciem leków, a nie suplementów.
Witaminy z grupy B mają niezwykle istotny wpływ na prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy. Są niezbędne dla podtrzymania bystrości umysłu, procesów zapamiętywania i utrzymania funkcji poznawczych. Niedobory tych związków u zdrowych osób, przyjmujących regularne, zbilansowane posiłki, nie występują często. Są one jednak dość powszechne w grupach ryzyka. U osób zagrożonych ich wystąpieniem, warto rozważyć suplementację witamin B, aby nie doszło do pojawienia się groźnych dla zdrowia niedoborów.
Bibliografia:
- Porter K., Hoey L., Hughes CF., Ward M., McNulty H., Causes, Consequences and Public Health Implications of Low B-Vitamin Status in Ageing. Nutrients, 2016, 8(11), 725, https://doi.org/10.3390/nu8110725.
- Kennedy O.D., B Vitamins and the Brain: Mechanisms, Dose and Efficacy--A Review, Nutrients, 2016, 8(2), 68, doi:10.3390/nu8020068.
