Zatoki to przestrzenie wypełnione powietrzem, które są połączone z jamą nosową. W warunkach fizjologicznych pełnią wiele ważnych funkcji m. in. oddechowe, ochronne, ale także biorą udział w emisji głosu. Co jednak w sytuacji, gdy pojawia się ich dysfunkcja? Jak właściwie rozpoznać objawy i leczyć zapalenie zatok domowymi sposobami?
Zapalenie zatok może być wywołane przez różne patogeny, najczęściej wirusy. Powstaje ono na skutek częstych i niedoleczonych infekcji górnych dróg oddechowych, ale sprzyjają mu także inne czynniki, m.in. próchnica i zanieczyszczenie powietrza. Schorzenie to może dotknąć każdego, ale znacznie częściej borykają się z nim osoby, które mają nieprawidłowości w budowie przegrody nosowej lub przerost migdałków (podniebiennych, gardłowego). Na zapalenie zatok chorują znacznie częściej również alergicy i astmatycy.
Zapalenie zatok przynosowych – jakie są objawy chorych zatok?
Wydzielina, która wytwarza się podczas infekcji w obrębie zatok, zatyka ich ujścia. W związku z tym powietrze, które wypełnia zatoki ma utrudniony przepływ i naciska na ich ściany, co odczuwamy jako ból. Dolegliwości bólowe umiejscowione są w różnych częściach twarzy i głowy, w zależności od tego, w obrębie których zatok toczy się stan zapalny:
- ból w okolicy czoła – zapalenie zatok czołowych,
- ból górnej szczęki, zębów oraz bolesność policzków podczas ucisku – zapalenie zatok szczękowych,
- obrzęk okolic oczu, ale także powiek, utrata powonienia i uciskowy ból nosa – zapalenie zatok sitowych.
Charakterystycznym objawem jest również nasilona bolesność w godzinach rannych oraz przy pochylaniu głowy do przodu. Często pojawia się także wydzielina z nosa. Ma ona charakter wodnisty i przeźroczysty w przypadku infekcji wirusowej lub ropny i gęsty, kiedy przyczyną zakażenia są bakterie, chociaż nie jest to regułą. Dodatkowo wydzielina spływając po tylnej ścianie gardła powoduje jego podrażnienie, co objawia się chrypką i pokaszliwaniem szczególnie w nocy.
Pacjenci cierpiący na zapalenie zatok przynosowych skarżą się również na dolegliwości ogólne, takie jak: gorączka, rozbicie, złe samopoczucie czy brak apetytu oraz utratę węchu i smaku.
Ból zatokowy – jak sobie z nim radzić
Ból głowy związany jest z ostrym zapaleniem zatok i niewątpliwie należy do najbardziej uciążliwych objawów choroby. Określany jako świdrujący, pulsujący oraz rozpierający pojawia się od razu po przebudzeniu. Ból zatok nasila się w pozycji leżącej, przy nagłym poruszaniu głową w górę oraz w dół, a także przy zmianie temperatury. Podobnie podczas próby opróżniania nosa, w czasie kaszlu oraz opłukiwania czy uciskania chorej zatoki. Pacjenci cierpiący na zapalenie zatok najczęściej skarżą się na ból głowy w górnej części twarzy. Nie mniej jednak czasem jest to ból zębów, szczęki nosa czy oka. Takie umiejscowienie dolegliwości bólowych ma związek z tym która zatoka jest zajęta przez wydzielinę.
Podstawą objawowego leczenia bólu zatok są leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Należy jednak pamiętać, że aby zniwelować bóle zatok trzeba wyleczyć ich przyczynę. Dlatego leczenie powinno być uzupełnione o preparaty rozrzedzające zalegającą w zatokach wydzielinę, leki przeciwobrzękowe w postaci kropli lub tabletek, sterydy o działaniu miejscowym, a także środki przeciwalergiczne oraz antybiotyki jeśli wskazana zostaną one przez lekarza.
Ostre zapalenie zatok – przyczyny, leczenie
Przyczyny zapalenia zatok trwającego kilka dni to głównie wirusy. Kiedy po 5 - ciu dniach trwającego przeziębienia objawy nie ustępują, a wręcz nasilają się świadczy to o nadkażeniu bakteryjnym w obrębie zatok. Pojawiająca się gorączka, ropna wydzielina oraz rozpierający ból w górnej części twarzy oznaczają, że rozwija się proces zapalny.
Ostre zapalenie zatok - przyczyny:
- zakażenia wirusowe - głównie
- zakażenia bakteryjne, też wtórne nadkażenia bakteryjne
- zakażenia grzybicze
- mukowiscydoza - dotyczy osób przewlekle chorych
Objawy zapalenia zatok występują znacznie częściej u osób które mają wady strukturalne w obrębie nosa bądź gardła, leczą się na alergię, palą papierosy, przebywają w zapylonym środowisku, mają osłabiony układu immunologiczny lub często narażeni są na zmiany ciśnienia przez latanie bądź nurkowanie.
Zwykle infekcja ustępuje do 5 dni. Nie ma wtedy wskazań do antybiotyku na zapalenie zatok. Leczenie farmakologiczne polega na łagodzeniu objawów. Można sięgać po leki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz zmniejszające przekrwienie błony śluzowej nosa i zatok o działaniu ogólnym i miejscowym. Niekiedy lekarz decyduje się na wdrożenie sterydu na zatoki. Leczenie może niekiedy wymagać zastosowania antybiotykoterapii, ale o tym decyduje lekarz.
Przewlekłe zapalenie zatok – przyczyny, leczenie
Jeśli objawy zapalenia zatok utrzymują się powyżej 12- tu tygodni mówi się o schorzeniu przewlekłym. Przyczyną takich długotrwałych zmian chorobowych może być wiele, m.in.
- alergie,
- polipy blokujące ujścia zatok, powodujące również trudności z oddychaniem oraz zaburzenia węchu,
- wrodzone lub nabyte wady anatomiczne, np. krzywa przegroda nosowa,
- trudne do wyleczenia bakteryjne i wirusowe infekcje w obrębie górnych dróg oddechowych.
Rzadko do przyczyn infekcji przewlekłej zaliczyć można refluks żołądkowo - przełykowy, astmę oraz mukowiscydozę.
W celu ustalenia właściwego leczenia ważne jest zdiagnozowanie przyczyny powodującej przewlekłe zapalenie zatok. Dlatego w wielu przypadkach konieczna jest konsultacja alergologiczna bądź tomografia komputerowa przedniej części twarzoczaszki.
Jeśli chodzi o leczenie to na zapalenie zatok nie zaleca się długotrwałego stosowania leków zmniejszających przekrwienie śluzówki. Niekiedy lekarz zleca dłuższą kurację doustnymi preparatami zawierającymi pseudoefedrynę, ale muszą być do tego odpowiednie podstawy. Pacjenci powinni pamiętać, że popularne krople na katar i zapalenie zatok można stosować jedynie do tygodnia. Jeśli przyczyną choroby nie są zmiany strukturalne w obrębie jamy nosowej lub zatok leczenie farmakologiczne obejmuje płukanie zatok, sterydy o miejscowym działaniu oraz niekiedy antybiotykoterapię czy też leczenie przeciwalergiczne.
Zapalenie zatok – jak wygląda leczenie?
Zatoki przynosowe możemy leczyć zachowawczo lub ostatecznie - operacyjnie. Celem terapii jest zwalczenie zakażenia powodującego infekcję zatok, redukcja obrzęku tkanek oraz przywrócenie drożności ujść jam nosa. Oprócz leków zleconych przez lekarza w celu pozbycia się patogenów, stosuje się także medykamenty uzupełniające kurację, mające na celu obkurczenie błony śluzowej nosa oraz ujścia kanałów zatok. Najczęściej są to leki zawierające pseudoefedrynę, która nie jest przeznaczona dla osób ze schorzeniami kardiologicznymi i najlepiej kiedy jest stosowana po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Często możemy ją znaleźć w preparatach łączonych z ibuprofenem, który dodatkowo niweluje inne objawy zapalenia zatok, jak np. ból głowy, gorączkę. Na rynku mamy również aerozole do nosa, które miejscowo dają efekt obkurczający, ułatwiające oddychanie, np. Sudafed XyloSpray HA, który dodatkowo nawilża błonę śluzową nosa, dzięki zawartości kwasu hialuronowego. W przypadku tego typu preparatów należy pamiętać, że ich nadużywanie, czyli stosowanie powyżej dwóch tygodni, może prowadzić do zaniku śluzówki nosa. Dlatego dla łagodzenia dolegliwości zapalenia zatok bezpiecznie można stosować je do 7 dni.
Decyzja o interwencji chirurgicznej wymaga pełnej diagnostyki obrazowej, którą zapewnia m.in. tomografia komputerowa. Wskazaniem do tego typu działań jest przewlekłe zapalenie zatok, niektóre guzy łagodne, a także różnego rodzaju ciała obce obecne w obrębie zatok. Obecnie możliwe jest również wykonanie zabiegów endoskopowo, co wymaga specjalistycznych narzędzi, ale jest mniej inwazyjne niż np. zewnątrznosowe otwarcie zatoki szczękowej.
Przewlekłe zapalenie zatok może też wymagać wykonania punkcji. Polega ona na przekłuciu zatok i ściągnięciu z nich zalegającej wydzieliny. Co również dostarcza materiału do badań, np. bakteriologicznych umożliwiających wykrycie patogenu powodującego ciągłą infekcję.
Zapalenie zatok – powikłania
Pacjenci muszą być świadomi, że w wyniku nieprawidłowego leczenia zapalenia zatok mogą w przyszłości borykać się z poważnymi schorzeniami. Dlatego właśnie nie można bagatelizować problemu chorych zatok. Należą do nich m.in. powikłania wewnątrzczaszkowe: zapalenie szpiku czaszki i zaburzenia oczodołowe oraz oczne. Powikłania mogą pojawić się na skutek niewłaściwie dobranej antybiotykoterapii, narastającej oporności bakterii oraz obniżonej odporności u chorych pacjentów. Dlatego trzeba bardzo uważnie dobierać leczenie, szczególnie jeśli chodzi o przewlekły stan zapalny zatok.
Zapalenie zatok – antybiotyki
Dobrze dobrana antybiotykoterapia będzie skuteczna tylko w wypadku, kiedy infekcja zatok jest spowodowana przez bakterie. Nie jest to jednak regułą, ponieważ zakażenie może również być wywołane przez wirusy, grzyby, a także alergeny. Lekarz na podstawie długości trwania infekcji, charakteru wydzieliny oraz innych symptomów dobiera terapię. Dobrym sposobem jest także wykonanie badania mikrobiologicznego wydzieliny z nosa lub pobranej w wyniku punkcji. Bardzo ważne jest by rzetelnie zastosować się do leczenia zleconego przez lekarza, w celu osiągnięcia powodzenia terapii. W pełni wyleczone zapalenie zatok pozwoli uniknąć nawrotów choroby oraz powikłań.
Zapalenie zatok u dzieci – przyczyny, objawy
Przestrzenie zatokowe kształtują się u dziecka dopiero po narodzinach. Najpóźniej dojrzewają zatoki czołowe. Proces ich rozwoju kończy się dopiero około 20 - tego roku życia. Nie w pełni rozwinięte zatoki w przedniej części twarzoczaszki umożliwiają jednak swobodny przepływ powietrza i spełniają swoje funkcje. Ze względu na łączność czynnościową i strukturalną śluzówki nosa i zatok przynosowych wszelkie stany zapalne zachodzące w ich obrębie zachodzą jednocześnie.
Główną przyczyną ostrego zapalenia zatok u dzieci są wirusy (rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy i wirusy paragrypy). Zazwyczaj infekcja przez nie wywołana trwa do tygodnia. Towarzyszące jej objawy to m.in.
- kichanie,
- gorączka,
- ból gardła,
- złe samopoczucie, bóle mięśniowe,
- brak apetytu,
- zatkany nos utrudniający swobodny przepływ powietrza,
- wodnisty katar, który po kilku dniach zmienia się na ropny,
- kaszel, głównie nocny, który może pozostać nawet do dwóch tygodni.
Natomiast bakteryjne zapalenie zatok rozpoznaje się, gdy:
- zatkany nos, katar oraz kaszel w dzień i nocy utrzymują się ponad 10 dni i brak jest tendencji do poprawy,
- choroba wzmaga się po 5 dniach,
- zapaleniu zatok towarzyszy ropna wydzielina z nosa ściekająca po tylnej ścianie gardła, gorączka powyżej 39o C, obrzęk tkanek miękkich oraz ból w okolicy oczodołu i objawy te utrzymują się powyżej 3 dni.
Za tego typu infekcje zatok przynosowych odpowiedzialne są głównie bakterie: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis.
Przewlekłe zapalenie zatok rozpoznaje się w momencie kiedy dolegliwości związane z chorobą utrzymują się dłużej niż 12 tygodni. Nie mniej jednak diagnostyka w tym zakresie jest dość utrudniona. Objawy zapalenia zatok u dzieci są bowiem wspólne dla innych jednostek chorobowych, np. alergicznego nieżytu nosa lub przerostu migdałka gardłowego.
Co na zatoki dla dzieci?
Chore zatoki u dzieci właściwie przytrafiają się przy każdym, nawet lekkim przeziębieniu. Początkowo można leczyć je w warunkach domowych używając leków miejscowo obkurczających błonę śluzową, środków do przepłukiwania nosa (woda morska), leków przeciwgorączkowych, a także odpowiednio nawadniając dziecko i nawilżając powietrze w pomieszczeniu.
Bez recepty dostępne są ziołowe leki, które pomagają upłynnić zalegającą wydzielinę, a tym samym ułatwiają jej odpływ z zatok. Dodatkowo działają one łagodnie przeciwzapalnie i wzmacniają układ odpornościowy. Tego typu preparaty można bezpiecznie stosować u dzieci od 3. roku życia, np. Pelavo Nos i Zatoki.
Dla młodszych dzieci, ale i nie tylko, bardzo dobrze sprawdza się nebulizacja. Zastosowanie różnego rodzaju preparatów do inhalacji pozwoli upłynnić zalegającą wydzielinę, a nawet ją odciągnąć. Tym samym zahamujemy proces zapalny i przepływ powietrza będzie znacznie łatwiejszy. Oprócz inhalacji z soli fizjologicznej, która nawilża i oczyszcza drogi oddechowe, można sięgnąć po ampułki Ectodose oraz Nebu Dose hipertonic i stosować je kolejno rano i wieczorem. Takie zabiegi można wykonywać nawet u niemowląt. Oczywiście dla pewności wcześniej lepiej zasięgnąć opinii specjalisty na ten temat.
Cenne informacje na temat nebulizacji można znaleźć w artykule: Inhalacje - co leczą? Jak działają? jak wybrać inhalator?
Oczywiście w przypadku kiedy objawy utrzymują się powyżej 3 – 5 dni, a nawet się nasilają, wówczas konieczna jest wizyta u lekarza, który odpowiednio poszerzy kurację o antybiotyk lub inny lek zwalczający przyczynę zakażenia. Niekiedy przewlekłe leczenie stanów zapalnych zatok wymaga wdrożenia preparatów przeciwalergicznych bądź sterydów o działaniu miejscowym.
Zapalenie zatok – domowe sposoby
Kiedy objawy zapalenia zatok związane są z infekcja wirusową (przeziębienie) na początek warto sięgać po domowe sposoby na zatoki. Ważne jest przede wszystkim:
- Picie dużej ilości płynów – pozwoli to na rozrzedzenie zalegającej w zatokach wydzieliny i jej łatwiejszą ewakuację.
- Pozostanie w domu – unikniemy w ten sposób dodatkowego nadkażenia, a ponad to odpoczynek wskazany jest w przypadku każdej infekcji.
- Przykładanie ciepłych i wilgotnych okładów na twarz – osiągniemy kojące uczucie zmniejszające ból zatok.
- Spanie z uniesioną głową – ułatwi to grawitacyjny odpływ wydzieliny.
- Płukanie zatok – irygacja, za pomocą dostępnych w aptece zestawów, np. Irigasin, pozwoli na dokładne przepłukanie zatok i kanałów nosowych, usuwając w ten sposób nadmiar wydzieliny, patogeny oraz wszelkie zanieczyszczenia, w tym alergeny.
- Wykonywanie inhalacji – już pochylenie się nad miską z ciepłą wodą powinno upłynnić wydzielinę i ułatwić jej ewakuację, można przygotować roztwór wzbogacony o olejki eteryczne, czy sól.
- Wykonywanie nebulizacji - inhalacje z wykorzystaniem soli fizjologicznej nawilżą drogi oddechowe, a zastosowanie innych ampułek do inhalacji to świetny sposób na upłynnienie wydzieliny i jej łatwiejszy odpływ z zatok.
- Stosowanie ziołowych preparatów rozrzedzających wydzielinę i ułatwiających jej usunięcie nosem – warto sięgnąć po tego typu produkty i kontynuować ich stosowanie nawet przez miesiąc w celu pozbycia się objawów, a także by zapobiegać kolejnym infekcjom, np. Sinulan Forte.
Jak właściwie oczyszczać nos i zatoki? Cenne informacje znajdziecie w artykule - Nos i zatoki: jak je oczyszczać?
Oczywiście jeśli pojawiają się niepokojące objawy, np. wysoka gorączka lub infekcja po 3 dniach przybiera na sile, należy skontaktować się z lekarzem. Niekiedy zatoki przynosowe wymagają bardziej celowanego leczenia. Specjalista na podstawie wywiadu oraz badania ogólnego wdroży odpowiednie leczenie. Obecnie odchodzi się od wykonywania rtg oraz badania mikrobiologicznego w przypadku ostrego zapalenia zatok.
Jak zapobiegać zapaleniu zatok?
Pamiętając o kilku drobnych, ale ważnych zachowaniach możemy uniknąć zapalenia zatok:
- w chłodne dni zakładać czapkę i szalik,
- nie wychodzić z mokrą głową na zewnątrz,
- wyleczyć każde przeziębienie do końca,
- unikać zanieczyszczonych, klimatyzowanych pomieszczeń oraz dymu tytoniowego,
- regularnie nawilżać pomieszczenia oraz błonę śluzową nosa, dzięki temu patogeny maja ograniczoną możliwość przyklejania się do śluzówki,
- przestrzegać podstawowych zasad higieny.
Zatoki szczękowe, klinowe, czołowe oraz sitowe pełnią bardzo ważną rolę w procesie oddychania. Nie mniej jednak infekcje w ich obrębie zdarzają się bardzo często. Zapalenie zatok to dolegliwość która może przytrafić się nawet kilka razy do roku. Co jest niewątpliwie bardzo uciążliwe. Aby im zapobiegać należy przede wszystkim wspomagać odporność organizmu szczególnie w sezonie jesiennie - zimowym, kiedy to ryzyko infekcji jest znacznie wyższe.
