Opryszczka jest powszechną chorobą, która najczęściej dotyczy okolicy warg. Zarażenie się wirusem opryszczki oznacza jego obecność w organizmie już do końca życia. Wywoływane nawroty można jednak skutecznie leczyć, stosując doustne leki przeciwwirusowe i preparaty miejscowe. Jak dochodzi do zakażenia wirusem opryszczki? Jak przebiega choroba?
Czym jest opryszczka? Co ją wywołuje?
Opryszczka zwykła, tzw. wargowa, wywołana jest przez wirus Herpes simplex virus (HSV). Wyróżniamy dwa typy wirusa opryszczki: wirus HSV-1 i HSV-2, które zgodnie z nowym nazewnictwem, określane są jako ludzkie wirusy opryszczki alfa 1 i alfa 2. Opryszczka na ustach, zwana potocznie „zimnem” lub „febrą”, jest chorobą zakaźną. Szacuje się, że nawet 90% populacji polskiej miało kontakt z tym wirusem, choć u sporej części osób nie doszło do pojawienia się objawów choroby. Takie osoby są jednak nosicielami wirusa opryszczki i mogą przenieść go na osoby zdrowe.
Wirus, który dostał się do organizmu, pozostaje w nim w stanie uśpienia już do końca życia nosiciela. Wirus HSV-1 najczęściej przedostaje się do zwoju nerwu trójdzielnego, a wirus HSV-2 do zwoju lędźwiowo-krzyżowego. Pod wpływem różnych czynników dochodzi do reaktywacji wirusa HSV i rozwija się opryszczkowe zapalenie skóry, błon śluzowych lub innych narządów.
Opryszczka jest powszechną chorobą, która u części pacjentów przebiega bezobjawowo, a u innych nawraca nawet kilka razy w roku. Dostępne są skuteczne leki na opryszczkę, które dostępne są bez recepty. Dzięki temu, chorzy mogą je przyjąć w krótkim czasie po wystąpieniu pierwszych symptomów alarmujących o nawrocie infekcji. Miejscowe preparaty na opryszczkę maskują nieestetyczne pęcherzyki na wargach, dzięki czemu poprawiają komfort życia pacjentów.
Rodzaje opryszczki
Opryszczka ust i opryszczka na twarzy najczęściej powodowana jest przez wirusa HSV-1 (Herpes simplex virus-1). Zakażenie wirusem HSV-2 (Herpes simplex virus-2) wywołuje zwykle opryszczkę narządów płciowych i okolicy odbytu. Obecnie jednak, ze względu na zmiany jakie zaszły w kontekście kontaktów seksualnych, różnice te coraz bardziej się zacierają. Drugi typ wirusa coraz częściej powoduje opryszczkę wargową, a pierwszy typ wirusa - opryszczkę narządów płciowych. Wirus opryszczki wargowej może więc przenieść się na narządy płciowe i wywołać zakażenie.
Opryszczkowe zapalenie okolicy ust jest zdecydowanie najczęstszą formą infekcji. Pozostałe rodzaje opryszczki to:
- zakażenie błony śluzowej jamy ustnej, migdałków i gardła - typowe przy pierwszym kontakcie z wirusem. Wykwity u dzieci najczęściej pojawiają się na języku i błonie śluzowej jamy ustnej. Pierwotna infekcja u osób dorosłych wiąże się zwykle z ostrym zapaleniem gardła i migdałków;
- opryszczka narządów płciowych - pęcherze są widoczne na wargach sromowych i kroczu. U mężczyzn, wykwity pojawiają się głównie na prąciu;
- opryszczkowe zapalenie narządu wzroku;
- opryszczkowe zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych;
- opryszczka skóry, pojawiająca się w innych miejscach niż w okolicy twarzy i narządów płciowych. Wykwity rozwijają się w obrębie klatki piersiowej, palców, a nawet na całym ciele. Jest to rzadka postać choroby.
Pierwotne zarażenie wirusem opryszczki ma zwykle cięższy przebieg. Częściej pojawiają się objawy ogólne, takie jak gorączka, bóle głowy i złe samopoczucie. Nawroty infekcji przebiegają już zwykle łagodniej i trwają krócej. Warto jednak dodać, że w znacznej większości przypadków, nie występują objawy zakażenia pierwotnego. Wiele osób może więc nawet nie być świadomych tego, że mają w swoim organizmie wirusa HSV, aż do momentu nawrotu i pojawienia się charakterystycznych pęcherzy. Jedynie w ok. 10% przypadków, pojawiają się dolegliwości związane z pierwotnym zakażeniem.
Zakażenie wirusem opryszczki - jak do niego dochodzi?
Opryszczką można zarazić się niezależnie od wieku i płci. Zarazić się mogą nawet noworodki w trakcie porodu. Do zakażenia HSV-1 najczęściej dochodzi u dzieci w wieku 1-5 lat. Drugim typem wirusa zwykle zarażają się nastolatki i osoby dorosłe. Wirus z łatwością przenosi się przez bezpośredni kontakt z wydzieliną chorego - łzami, śliną lub wydzielinami z dróg płciowych. Inną drogą wnikania tego patogenu jest kontakt z przedmiotami, które wcześniej były dotykane przez nosiciela wirusa. Do zakażenia dochodzi też w wyniku kontaktów seksualnych.
Wirus opryszczki, obecny w organizmie, pod wpływem pewnych bodźców ulega reaktywacji. Nie jest to jednak równoznaczne z pojawieniem się wykwitów i innych dolegliwości. U większości chorych, zakażenie które ulega reaktywacji, przebiega bezobjawowo. Wirus jest więc obecny w wydzielinach chorego, jednak on sam nie odczuwa żadnych symptomów infekcji. Łatwo jednak może dojść do transmisji patogenu i zarażenia kolejnych osób. Do nawrotów zakażenia dochodzi zwykle pod wpływem takich czynników jak:
- spadek odporności;
- infekcje górnych dróg oddechowych;
- ciąża;
- menstruacja;
- nadmiar stresu;
- światło słoneczne;
- odwodnienie;
- urazy w bliskiej okolicy ust.
Objawy opryszczki
Pierwotna infekcja, choć wywołuje objawy jedynie u ok. 10% pacjentów, rozwija się dynamicznie i ma charakter bardziej uogólniony. U chorego może wystąpić gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, silne osłabienie, mdłości i brak apetytu. Dodatkowo u dzieci, pierwsze zakażenie objawia się najczęściej ostrym zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł. Tworzące się małe pęcherze wewnątrz jamy ustnej i w okolicy ust mogą zlewać się ze sobą i prowadzić do rozwoju bolesnych owrzodzeń.
W przypadku osób dorosłych, pierwszy kontakt z wirusem, poza objawami ogólnymi, może powodować powstawanie pęcherzyków zlokalizowanych bliżej gardła i migdałków. Nawrót infekcji jest już znacznie mniej nasilony, trwa krócej, a objawy zwykle ograniczają się do wykwitów na wargach.
Opryszczka - pierwsze objawy przy nawrotach to najczęściej mrowienie, swędzenie, pieczenie lub ból w okolicy ust. Później pojawiają się niewielkie grudki, które przekształcają się w małe pęcherzyki wypełnione treścią surowiczą, a następnie ropną. Wykwity te zwykle umiejscowione są na pograniczu skóry i czerwieni wargowej. Po kilku dniach pęcherzyki pękają, uwidaczniając nadżerkę, pokrytą strupem. Po 3-4 dniach, zmiana ta zasklepia się, a strupek odpada. W przypadku opryszczki narządów płciowych, rozwój zakażenia nawrotowego jest podobny. Objawy ogólne zwykle nie występują, a początkowo chory może odczuwać jedynie ból, swędzenie lub pieczenie. Po kilku - kilkunastu godzinach pojawiają się pęcherze w okolicach intymnych. U mężczyzn lokalizują się na prąciu, a u kobiet na skórze krocza i wargach sromowych. Opryszczka utrzymuję się 6-10 dni i przenosi się poprzez dotyk, dlatego należy uważać, aby po dotknięciu zakażonego miejsca nie kierować dłoni np. do oczu, ponieważ może to doprowadzić do stanów zapalnych rogówki, a nawet do uszkodzenia wzroku.
Leczenie opryszczki wargowej
Opryszczka - jak leczyć i czy w każdym przypadku warto to robić? Objawy występujące przy opryszczce mogą ustąpić same, w przeciągu 1-2 tygodni. Wielu specjalistów jest jednak zgodna co do tego, że opryszczkę warto leczyć. Stosowanie leków przeciwwirusowych i innych preparatów powoduje skrócenie czasu trwania symptomów i znaczne złagodzenie nieprzyjemnych dolegliwości. Wiąże się to z mniejszym dyskomfortem odczuwanym przez pacjentów i poprawą ich jakości życia. Dodatkowo, wiele stosowanych w leczeniu środków charakteryzuje się wysokim profilem bezpieczeństwa. W większości przypadków, opryszczka wargowa może być leczona samodzielnie. Jeśli jednak objawy są bardzo nasilone lub nie ustępują mimo ich leczenia, warto udać się do lekarza. Dotyczy to również zakażeń pierwotnych, które wymagają postawienia właściwej diagnozy. Do lekarza warto udać się także wtedy, gdy wykwity pojawiają się w okolicy oczu.
Doustny lek na opryszczkę
Opryszczka wargowa - leczenie polega na stosowaniu doustnych lub miejscowych preparatów, łagodzących objawy choroby. Nie ma obecnie leku, który byłby w stanie całkowicie wyeliminować wirusa i zapobiec nawrotom. Największą skutecznością wyróżniają się doustne leki przeciwwirusowe, które hamują namnażanie się wirusów. Zwykle stosuje się acyklowir, rzadziej walacyklowir. Acyklowir jest dobrze tolerowany przez chorych i uchodzi za bezpieczny lek na opryszczkę. Substancję tą zawierają takie preparaty jak: Hascovir Control Max i Heviran Comfort. Kuracja acyklowirem jest najskuteczniejsza, jeśli rozpocznie się ją jak najszybciej po pojawieniu się symptomów, zwiastujących nawrót - bólu, pieczenia lub mrowienia. Terapia nie powinna rozpocząć się później niż dnia, w którym pojawiły się wykwity skórne. Leki przeciwwirusowe dostępne bez recepty stosuje się kilka razy dziennie, w zależności od dawki. Czas trwania leczenia wynosi 5 dni. Tabletki z substancją przeciwwirusową stosowane przy opryszczce łagodzą dolegliwości i skracają czas ich utrzymywania się o 1-2 dni.
Miejscowe leki na opryszczkę
Miejscowe preparaty stosowane przy opryszczce dostępne są w postaci kremów, maści i żeli. W składzie znajduje się substancja przeciwwirusowa lub jej połączenie ze sterydem. Uważa się, że miejscowe stosowanie leków przeciwwirusowych wykazuje mniejszą skuteczność niż terapia doustna.
Z drugiej strony, takie preparaty również wpływają na krótsze utrzymywanie się symptomów związanych z opryszczką. Ta forma leczenia jest preferowana przez pacjentów, którzy nie chcą stosować tabletek i wybierają leki o działaniu miejscowym.
Istotną metodą leczenia jest stosowanie plastrów na opryszczkę z żelem hydrokoloidowym np. Compeed. Tworzy on na powierzchni pęcherza warstwę ochronną, która z jednej strony stwarza korzystne warunki do gojenia się skóry, a z drugiej ogranicza rozprzestrzenianie się samego wirusa. Plaster na opryszczkę, żel lub płyn sprzyja szybszemu wyleczeniu nadżerek i łagodzi objawy, takie jak swędzenie, ból i mrowienie. Dodatkowo, plastry na opryszczkę są bardzo dyskretne i delikatnie maskują pęcherze na ustach. Jest to bardzo istotne ze względu na fakt, że opryszczka jest często wstydliwym problemem, który zmniejsza pewność siebie w kontaktach z innymi osobami. Korzystne jest łączenie leków doustnych z preparatami miejscowymi w leczeniu nawrotu opryszczki.
Domowe sposoby na opryszczkę
W leczeniu opryszczki o łagodnym przebiegu można sięgnąć po maść z tlenkiem cynku i olejek eteryczny z melisy. Można również wykorzystać okłady z rumianku, tymianku, kory wierzbowej i skrzypu polnego, które charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym i ograniczają rozwój infekcji. Nalewka z melisy hamuje namnażanie się wirusów opryszczki, jednocześnie nie uszkadzając zdrowych komórek skóry. Niektórzy pacjenci stosują również okłady z cebuli, aloesu lub czosnku. Trudno jest określić skuteczność domowych sposobów w pozbyciu się opryszczki. Są to jednak metody bezpieczne i jeśli chorzy szukają naturalnych środków na opryszczkę, mogą je wypróbować. Gdy objawy nie ustępują, warto sięgnąć po sprawdzone leki i miejscowe preparaty łagodzące nieprzyjemne dolegliwości. Nigdy natomiast nie należy przebijać pęcherzyków.
Jak uniknąć zakażenia?
Całkowite wyleczenie opryszczki nie jest obecnie możliwe. Zważywszy na fakt, że przeciwciała przeciwko wirusom opryszczki znajdują się u ok. 90% populacji, trudno jest zabezpieczyć się przez zakażeniem. Można jednak ograniczyć ryzyko transmisji wirusa chociażby dzięki przestrzeganiu zasad higieny. Niekorzystanie z tych samych sztućców, kubków, pomadek do ust lub innych przedmiotów osobistych zapobiega przemieszczaniu się różnorodnych drobnoustrojów na kolejne osoby. Należy też unikać ryzykownych stosunków seksualnych. Ważne jest ciągłe dbanie o układ immunologiczny, ponieważ spadek odporności jest jednym z czynników ryzyka nawrotu choroby. Zdrowy sposób odżywiania organizmu i regularna aktywność fizyczna to podstawa silnego systemu immunologicznego. Latem warto też regularnie stosować pomadkę ochronną do ust z filtrem UV.
Jeśli choroba nawraca bardzo często lub jest szczególnie uciążliwa dla pacjenta, można zastosować leczenie profilaktyczne z wykorzystaniem substancji przeciwwirusowych. Kuracja trwa od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Zmniejsza ryzyko nawrotów, dzięki czemu poprawia jakość życia tych pacjentów.
Powikłania
Opryszczka jest szczególnie groźna dla rozwijającego się płodu i noworodków. Bardziej niebezpieczna dla płodu jest infekcja pierwotna u matki niż nawrót infekcji. Zarażenie opryszczką kobiety ciężarnej może skutkować rozwojem wielu schorzeń i wad rozwojowych u dziecka. Padaczka, małogłowie, zapalenie tęczówki i jaskra to tylko niektóre z możliwych powikłań. Może też dojść do obumarcia wewnątrzmacicznego płodu, poronienia lub przedwczesnego porodu. Przeniesienie wirusa na dziecko w okresie okołoporodowym powoduje pojawienie się typowych objawów opryszczki u dziecka. Infekcja może przebiegać dynamicznie, intensywnie i obarczona jest ryzykiem licznych komplikacji. Może rozwinąć się zapalenie mózgu, zapalenie wątroby, a w ostateczności choroba może mieć też skutek śmiertelny.
Rokowanie u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym jest dobre, nawet przy infekcji pierwotnej. Choroba obarczona jest niską śmiertelnością, która najczęściej dotyczy noworodków, pacjentów u których rozwinęło się opryszczkowe zapalenie mózgu, a także osób z poważnymi niedoborami odporności. Istotne jest szybkie rozpoznanie choroby przez lekarza i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Związek między opryszczką, półpaścem, a ospą wietrzną
Wirusy powodujące opryszczkę, ospę wietrzną i półpaśca należą do jednej rodziny Herpesviridae. Ich wspólną cechą jest zdolność do przejścia w stan uśpienia. Wirus ospy wietrznej (VZV, Varicella zoster virus) po wywołaniu choroby przechodzi w stan latencji. Pod wpływem określonych czynników ulega reaktywacji, wywołując półpaśca. Więcej informacji na temat obu chorych można znaleźć w artykule: Półpasiec i ospa - różne choroby, ta sama przyczyna. Wszystkie te trzy schorzenia można skutecznie leczyć za pomocą preparatów przeciwwirusowym, które należy zażyć jak najszybciej po pojawieniu się pierwszych symptomów. Wszystkie wymienione choroby wiążą się z charakterystycznymi wykwitami skórnymi.
Bibliografia:
- Opstelten M., Neven A.K., Eekhof J., Treatment and prevention of herpes labialis, Can Fam Physician, 2008, 54, 12, 1683-1687
- Lesiak A., Narbutt J., Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej, Forum Dermatologicum, 2017, tom 3, nr 4, s. 147-151
