Tran swoje lecznicze właściwości zawdzięcza niezbędnym nienasyconym kwasom tłuszczowym i witaminom. Kiedy warto go przyjmować? Na co zwrócić uwagę podczas wyboru odpowiedniego preparatu? Czy właściwości tranu i oleju z wątroby rekina, który często mylony jest z tranem, są podobne?
Sprawdź kategorie produktów: Odporność i wzmocnienie Tran
Czym jest tran?
Tran to olej pozyskiwany z wątroby dorsza atlantyckiego i innych ryb z rodziny dorszowatych. Głównym składnikiem tranu są nienasycone kwasy tłuszczowe, przede wszystkim EPA i DHA (kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy). W skład tranu wchodzą również witaminy A i D. Olej ze świeżej wątroby dorsza atlantyckiego przyjmowany jest od pokoleń. Jeszcze w ubiegłym wieku, był on stosowany w celach profilaktycznych i leczniczych przy różnorodnych schorzeniach - od wykwitów skórnych, przez zgorzel zębów, skazę moczanową, aż po choroby reumatyczne. Zawarte w tranie kwasy omega-3 (EPA i DHA) uważa się za substancje poprawiające ukrwienie mózgu, obniżające stężenie złego cholesterolu LDL, chroniące przed nowotworami, chorobami sercowo-naczyniowymi i wspomagające narząd wzroku.
Tran wciąż cieszy się sporym zainteresowaniem. Najczęściej sięgają po niego rodzice i opiekunowie, którzy chcą wspierać odporność dzieci. Nie jest to jedyna grupa pacjentów, która może odnieść korzyści ze stosowania tranu.
Tran a olej z wątroby rekina – podobieństwa i różnice
Nazwa "tran" jest zarezerwowana tylko i wyłącznie dla oleju z wątroby ryb z rodziny dorszowatych. Niestety, jest ona często (intencjonalnie lub przypadkowo) mylona z olejem z wątroby rekina. Oba te produkty znacząco się między sobą różnią i nie powinny być traktowane jako zamienniki. Tłuszcz z wątroby rekina zawiera przede wszystkim skwalen i alkiloglicerole. Znajdziemy w nim też kwasy omega-3 jednak w mniejszej ilości w stosunku do tej, która jest zawarta w tranie. Skwalen i alkiloglicerole wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Choć tłuszcz z wątroby rekina stosowany jest przede wszystkim w celu podniesienie odporności, jak dotąd nie ma wiarygodnych podstaw do tego, aby uznać ten produkt za skuteczny preparat wzmacniający układ odpornościowy.
W tranie nie znajdziemy ani skwalenu ani alkilogliceroli. Zawarta w tranie witamina D i A nie znajduje się natomiast w oleju z wątroby rekina. Jeśli w składzie określonego preparatu znajdziemy "olej z ryb" bez konkretnego wskazania z jakich ryb, takiego produktu również nie możemy nazywać tranem.
Tran – właściwości lecznicze
Właściwości tranu wynikają z działania zawartych w nim nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, a także witamin A i D. Kwasy z grupy omega-3 wpływają korzystnie na profil lipidowy krwi. Obniżają stężenie trójglicerydów. Wspierają funkcjonowanie układu nerwowego. Wywierają pozytywny wpływ na przebieg ciąży. Nienasycone kwasy tłuszczowe są potrzebne do prawidłowego rozwoju dziecka. Uważa się też, że kwasy omega-3 pomagają utrzymać odpowiednie ciśnienie krwi, przez co mogą być pomocniczo wykorzystywane w leczeniu nadciśnienia.
Więcej informacji na temat kwasów omega-3 i omega-6 można znaleźć w artykule: Kwasy tłuszczowe omega 3 i 6 - wszystko co musisz o nich wiedzieć.
Zawarta w tranie witamina D wpływa na stan kości i zębów. Zapobiega rozwojowi krzywicy. Jest niezbędna do rozwoju i utrzymania zdrowych kości i mięśni. Ma też swój udział w kształtowaniu się układu odpornościowego. Bierze udział w produkcji hormonów przeciwzapalnych. Układ odpornościowy stymuluje również witamina A, kolejny składnik tranu. Ma ona istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania narządu wzroku. Wpływa też korzystnie na błony śluzowe i skórę.
Zawarte w tranie kwasy tłuszczowe omega-3 nie zmniejszają ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Nie udowodniono, aby tran miał pozytywny wpływ na choroby reumatyczne, zapobiegał chorobom dermatologicznym czy chorobom nowotworowym.
Zastosowania tranu
Tran może być podawany dzieciom i dorosłym, którzy nie przyjmują odpowiedniej ilości kwasów omega z dietą. Składniki te są niezbędnym elementem pożywienia. Ich niedobór zwiększa ryzyko uszkodzenia ściany naczyń krwionośnych, pogarsza pracę mózgu i negatywnie wpływa na gospodarkę hormonalną. Tran może przynieść też korzystne efekty jako pomocniczy środek w leczeniu cukrzycy i nadciśnienia. Warto jednak przed jego wprowadzeniem skonsultować się z lekarzem. Ważne jest dostarczanie nienasyconych kwasów tłuszczowych niemowlakom. Mamy karmiące piersią powinny suplementować kwasy omega-3 np. w formie tranu. W ten sposób, z mlekiem, maluch dostaje potrzebne kwasy tłuszczowe. Mleko modyfikowane, zgodnie z aktualnymi wytycznymi, musi być wzbogacone o kwasy DHA, więc niemowlak karmiony mieszanką mleczną również otrzymuje te substancje.
Tran na odporność
Tran często stosowany jest w okresie jesienno-zimowym, w celu podniesienia odporności. Na obecną chwilę trudno jednoznacznie potwierdzić takie działanie tranu. Choć rzeczywiście zarówno zawarta w tranie witamina D3, jak i witamina A jest potrzebna do prawidłowej pracy układu immunologicznego, a kwasy omega-3 wykazują właściwości przeciwzapalne, nie ma dowodów na to, aby uznać tran za skuteczny preparat zwiększający odporność. Prawdopodobnie większy efekt jego regularnego stosowania pojawi się u osób, które mają w organizmie niedobory substancji zawartych w tranie.
Tran w ciąży i dla małych dzieci – czy jest bezpieczny?
Kwas DHA jest bardzo ważnym elementem diety w okresie ciąży. Odpowiada za prawidłowy rozwój mózgu i całego układu nerwowego. Jest potrzebny do kształtowania się narządu wzroku i rozwoju psychomotorycznego dziecka. Niedobór omega-3 w okresie ciąży zwiększa ryzyko chorób układu nerwowego, w tym również chorób neurodegeneracyjnych i chorób psychicznych. Może skutkować też obniżeniem zdolności poznawczych u dziecka. U matki, kwasy omega-3 zmniejszają ryzyko pojawienia się depresji. Odpowiednia podaż tych substancji w okresie ciąży jest ważna również dla prawidłowego jej przebiegu. Udowodniono, że przyjmowanie kwasu DHA przez kobiety ciężarne wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia stanu przedrzucawkowego, porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej dziecka. To, ile kwasów omega-3 otrzyma rozwijające się w łonie dziecko uzależnione jest od zawartości tych substancji w diecie matki.
Tran może być stosowany w ciąży jako cenne źródło kwasów omega-3. Należy jednak zwrócić uwagę, w jakiej ilości występuje witamina A. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy kobieta ciężarna przyjmuje już suplement diety z witaminami. Zgodnie z normami żywienia, zalecane spożycie witaminy A przez kobiety ciężarne to 770 µg, a przez kobiety karmiące piersią - 1300 µg na dobę. Nadmiar witaminy A w okresie ciąży może zaburzać rozwój embrionalny i prowadzić do wad rozwojowych.
Tran jest bezpieczny dla małych dzieci, o ile jest to produkt wysokiej jakości i wiadomego pochodzenia. Dostępne są preparaty z tranem, które można podawać maluchowi w niedługim czasie po urodzeniu. Kwasy omega-3 zawarte w tranie w dalszym ciągu będą wspierać rozwój dziecka, a przede wszystkim rozwój układu nerwowego, krwionośnego i narządu wzroku.
Tran – przeciwwskazania
Nie wszyscy mogą bezpiecznie przyjmować tran. Pacjenci z kamicą nerkową powinni ograniczyć spożywanie takich ryb jak dorsz. Niewskazane jest więc przyjmowanie przez nich tranu, który zawiera właśnie olej z wątroby dorszowatych. Tranu nie powinny stosować też osoby, u których pojawiła się hiperkalcemia. Tran często odradza się pacjentom, którzy przyjmują leki przeciwzakrzepowe. Wynika to z faktu, że kwasy z grupy omega-3 mogą nasilać ich działanie i dodatkowo wydłużać czas krzepnięcia krwi. Efekt ten widoczny jest jednak przy spożywaniu znacznie wyższych dawek kwasów omega-3 w stosunku do tych, które znajdują się w tranie. Przyjmuje się, że kwasy omega-3 w ilości przekraczającej 4 g na dobę mogą zaburzać krzepnięcie krwi.
Kapsułki lub płyn z tranem powinny być ostrożnie stosowane również przez osoby, które zażywają inne preparaty witaminowe. Należy zwrócić uwagę, czy nie dostarczamy do organizmu zbyt dużej ilości któregoś ze składników.
Dawkowanie tranu
Dawkowanie tranu różni się w zależności od wybranego suplementu lub leku. Tran w kapsułkach zazwyczaj przyjmuje się w ilości 2-3 kapsułek na dobę, a tran w płynie w ilości 2,5-5 ml. Istnieje jednak sporo preparatów, które stosuje się w większej ilości. Zawsze warto przyjmować tran w dawce, zaleconej przez producenta danego specyfiku. Należy zwracać uwagę na zawartość poszczególnych składników tranu. Przykładowo, kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny suplementować przynajmniej 200 mg kwasów omega-3. Jeśli jednak rzadko spożywają ryby, dawka ta powinna wzrosnąć do 400-600 mg na dobę. Niemowlęta i maluchy do ukończenia 2. roku życia powinny otrzymywać 100 mg kwasów tłuszczowych omega-3 na dobę, a starsze dzieci, do 8. roku życia - 250 mg.
Czy tran można przyjmować cały rok?
Choć tran powszechnie stosowany jest w okresie jesienno-zimowym, nie ma tak naprawdę przeciwwskazań do tego, aby suplementować go cały rok. Niektórzy odradzają sięganie po kapsułki z tranem w okresie letnim, ze względu na naturalną produkcję witaminy D3 pod wpływem światła słonecznego. Wiele osób jednak świadomie decyduje się przyjmować witaminę D w formie wybranego preparatu zamiast wystawiać skórę na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Ponadto, kapsułki lub płyn z tranem w większości przypadków zawierają ilości witaminy D, które tylko częściowo zaspokajają zapotrzebowanie organizmu na tą substancję. Jeśli więc pacjent chce przyjmować tran przez cały rok i nie ma ku temu innych przeciwwskazań, może go stosować również w okresie letnim.
Tran warto wybrać w takiej formie, która jest akceptowana przez pacjenta. Dodatkowo, podczas wyboru preparatu zwróćmy uwagę na:
- markę - tran od dobrego, renomowanego producenta ma zazwyczaj dobrą jakość,
- świeżość produktu - kapsułki z tranem trudno jest ocenić pod tym kątem. Jest to łatwiejsze w przypadku tranu w płynie. Tran który nie jest pierwszej świeżości ma bardziej intensywny "rybi" smak i zapach. Olej ze świeżej wątroby dorsza atlantyckiego charakteryzuje się mniejszą goryczą i jest bardziej delikatny,
- czy jest to tran, czy może olej z wątroby rekina,
- zawartość kwasów tłuszczowych omega-3 i witamin.
Kupując tran z wiarygodnego źródła, właściwie możemy mieć pewność, że został on dobrze przebadany pod kątem zanieczyszczeń. Renomowane firmy zajmujące się produkcją tranu kontrolują jakość swoich produktów.
Przedawkowanie tranu – czy jest możliwe?
Czy można przedawkować tran? Ze względu na ilość kwasów DHA i EPA, która znajduje się w tranie, raczej trudno byłoby je przedawkować. Mało prawdopodobne jest również przedawkowanie witaminy D, która znajduje się w większości preparatów w umiarkowanej ilości. Bardziej możliwe jest natomiast przedawkowanie witaminy A. Długotrwałe przyjmowanie witaminy A w ilości 2 mg/kg masy ciała lub więcej, może skutkować hiperwitaminozą. Dolegliwości, które mogą wystąpić to m.in. zwiększona pobudliwość, zmiany skórne i bóle głowy. Przyjmowanie zbyt dużej ilości witaminy A jest bardziej prawdopodobne u osób, które poza tranem stosują też inne preparaty witaminowe.
Preparaty z tranem dla dzieci i dorosłych
Tran najczęściej ma status suplementu diety. Wyjątkiem jest Tran Hasco 500 mg. Jest to tran dla dzieci od 4-ego roku życia i dla osób dorosłych. Zawartość kwasów DHA i EPA w pojedynczej kapsułce nie jest jednak zbyt duża. Z tego powodu, zaleca się stosować 2 kapsułki u dzieci, a u dorosłych od 4 do 8 kapsułek na dobę. Tran dla dzieci dostępny jest zarówno w formie płynnej, jak i stałej. Od ukończenia pierwszego miesiąca życia można podać tran w płynie Möller's Mój Pierwszy Tran Norweski. Jest to preparat dobrej jakości, pozbawiony zbędnych dodatków. Zawartość witaminy D jest jednak dość niska, dlatego należy podawać ją maluchom w dodatkowym preparacie. Powyżej 3-ego roku życia można stosować Sanostol Tran o smaku owocowym. Starszym dzieciom można podać tran w kapsułkach, np. Doppelherz Aktiv Tran na odporność.
Tran w płynie jest polecany nie tylko dzieciom, ale również osobom starszym ze względu na łatwiejsze połknięcie w stosunku do kapsułek z tranem, które często są dość duże. Można sięgnąć po Gal Tran Norweski o aromacie cytrynowym. Zawiera on kwasy omega-3 i omega-6, witaminy A, D i E. Kapsułki z tranem, które jednocześnie zawierają olej z wiesiołka to Gal Tran z olejem wiesiołkowym. One również zawierają kwasy omega-6.
Tran wpływa korzystnie na rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego. Ze względu na zawartość kwasów DHA i EPA jest szczególnie zalecany dzieciom. Po tran warto sięgać szczególnie wtedy, gdy spożycie ryb morskich jest niewystarczające i nie zaspokaja zapotrzebowania organizmu na niezbędne kwasy tłuszczowe. Zadbanie o prawidłowy tryb życia i odpowiedni sposób odżywiania pomoże cieszyć się zdrowiem.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Lentjes M.A., Welch A.A., Mulligan A.A. et al., Cod Liver Oil Supplement Consumption and Health: Cross-sectional Results from the EPIC-Norfolk Cohort Study, Nutrients, 2014, 6(10), 4320-4337, doi:10.3390/nu6104320.
- Zdrojewicz Z., Adamek M., Machelski A., Eójcik E., Wpływ kwasów tłuszczowych (omega) zawartych w rybach na organizm człowieka, Medycyna Rodzinna 3/2015, s. 137-143.
- Jarosz M., Rychlik E., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2020.
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 2020.
