Przepuklina kojarzy się z uwypukleniem w okolicy pachwiny. Jest to rzeczywiście najczęstszy, choć nie jedyny rodzaj przepukliny. Kto jest szczególnie narażony na rozwój przepukliny? Czy zawsze można ją dostrzec gołym okiem? I wreszcie, jakie powikłania niesie nieleczona przepuklina?
Co to jest przepuklina?
Przepuklina to dość powszechna choroba. Szacuje się, że w przypadku mężczyzn, ryzyko pojawienia się przepukliny wynosi aż 27%. Jest to znacznie więcej w porównaniu z takim ryzykiem wśród kobiet. W tej grupie wynosi ono zaledwie 3%. Do najczęstszych rodzajów przepuklin należy przepuklina pachwinowa. Zdecydowanie rzadziej rozwija się przepuklina udowa lub przepuklina pępkowa. Może również wystąpić przepuklina kręgosłupa, przepuklina rozworu przełykowego, a także przepuklina będąca wynikiem przebytej operacji. Czym jest przepuklina? Nieprawidłowym przemieszczeniem się i uwypukleniem narządu lub jego fragmentu. Najczęstszy typ przepukliny to przepuklina brzuszna. Wynika ona z osłabienia ściany jamy brzusznej, które w połączeniu z innymi czynnikami sprzyja utworzeniu się przepukliny. Zmiana ta powstaje właśnie w obrębie miejsc, które ze względów anatomicznych są naturalnie cieńsze lub mniej wytrzymałe. Jak wygląda przepuklina? Miejsce, przez które przemieszcza się fragment narządu, nazywamy wrotami przepukliny. Samo uwypuklenie określa się natomiast jako worek przepuklinowy. W zależności od rodzaju przepukliny, zawartością worka przepuklinowego mogą być fragmenty jelita, wyrostek robaczkowy czy chociażby pęcherz moczowy.
Rodzaje przepukliny
Przepukliny można pogrupować w różny sposób. Wyróżniamy:
- przepukliny odprowadzalne - można je ręcznie odprowadzić np. do jamy brzusznej. Przepuklinę nazywamy odprowadzalną nawet wtedy, gdy już po chwili dochodzi do ponownego przemieszczenia się zawartości worka przepuklinowego;
- przepukliny nieodprowadzalne - nie ma możliwości ich odprowadzenia do właściwego położenia;
- przepukliny uwięźnięte - wrota przepukliny zostały zablokowane przez jej zawartość. W przypadku uwięźnięcia przepukliny może dojść do jej obrzęku i niedokrwienia zawartości przepukliny;
- przepukliny zadzierzgnięte - nieodprowadzalne przepukliny, w których doszło do ucisku nie tylko zawartości worka przepuklinowego, ale również naczyń krwionośnych.
Przepuklina uwięźnięta i przepuklina zadzierzgnięta to niebezpieczne stany, które mogą prowadzić do licznych komplikacji. Nieleczenie przepukliny uwięźniętej może skutkować przyrośnięciem jej ścian do wrót przepukliny. Zadzierzgnięcie przepukliny może natomiast stanowić bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia chorego. Gdy występuje ucisk naczyń krwionośnych, może rozwinąć się martwica w obrębie danego narządu.
Istnieją też inne rodzaje przepuklin:
- przepukliny wrodzone - do ich rozwoju dochodzi już w życiu płodowym. Wynikają one z zaburzeń genetycznych. Takie przepukliny ujawniają się u dzieci najczęściej zaraz po urodzeniu, choć mogą również pojawić się kilka miesięcy później,
- przepukliny nabyte - wszystkie przepukliny, które pacjent nabywa w trakcie życia,
- przepukliny pooperacyjne - powstają w wyniku osłabienia ścian narządów, spowodowanych rozcięciem ich powłok i naruszeniem pierwotnej struktury. Przepuklina pooperacyjna może rozwinąć się nawet kilka lat po przebytej operacji.
Przepukliny można podzielić również ze względu na ich umiejscowienie. Do zdecydowanie najczęściej występujących rodzajów przepuklin należą przepukliny brzuszne. Może rozwinąć się również przepuklina kręgosłupa, określana potocznie jako wypadnięcie dysku. Inne rodzaje przepuklin to np. przepukliny cewy nerwowej, przepukliny rozworu przełykowego i przepukliny woreczka łzowego. Do najbardziej powszechnych przepuklin brzusznych należy przepuklina pachwinowa, udowa i przepuklina pępkowa. Czasem pojawia się też przepuklina kresy białej lub przepuklina Spiegla, która dotyczy przedniej ściany brzucha.
Przepuklina pachwinowa
Stanowi 60-70% przypadków przepuklin brzusznych. Powstaje 3-4 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Do powstania przepukliny pachwinowej dochodzi poprzez uwypuklenie elementu jamy brzusznej w obrębie kanału pachwinowego. Objawem przepukliny pachwinowej jest wyczuwalny, miękki guzek pod skórą. Zmiana ta nie jest bolesna.
Przepuklina udowa
Przepuklina brzuszna, która występuje znacznie rzadziej od przepukliny pachwinowej. Jednocześnie pojawia się częściej u kobiet niż u mężczyzn. Worek przepuklinowy formuje się na udzie, poniżej pachwiny. W przypadku przepukliny udowej łatwo dochodzi do jej uwięźnięcia, ze względu na wąski kanał udowy. Ma niewielkie rozmiary. Powoduje ból, który pacjent może odczuwać w okolicy przyśrodkowej części uda i pachwiny.
Przepuklina pępkowa
Stanowi ok. 5% przepuklin jamy brzusznej. Jest typowa dla noworodków, choć w rzadkich przypadkach może wystąpić również u osób dorosłych. Pojawia się w okolicy pępka w wyniku przemieszczenia się części jelita. Można ją wyczuć dłonią. Jest miękka i zwykle bez problemu można ją odprowadzić ponownie w głąb brzucha.
Przepuklina – czynniki ryzyka
Przepuklina, tak jak zostało już wspomniane, występuje w miejscu, które z przyczyn anatomicznych jest słabsze, cieńsze i mniej wytrzymałe. Zaistnienie dodatkowych, wymienionych niżej czynników, powoduje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. To z kolei sprzyja wypychaniu i uwypuklaniu się narządów poza ich właściwe położenie. Główne przyczyny wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej to:
- podnoszenie ciężkich przedmiotów,
- parcie na stolec lub mocz,
- przewlekły kaszel,
- kichanie.
Większe ryzyko pojawienia się przepukliny występuje więc u osób, które borykają się z przewlekłymi zaparciami, częstymi lub przewlekłymi chorobami dróg oddechowych, a także wykonują ciężką pracę fizyczną. Na powstanie przepukliny bardziej narażone są też kobiety ciężarne i osoby otyłe.
Ludzie starsi również znajdują się w grupie ryzyka. Jest to spowodowane słabnięciem i wiotczeniem mięśni, do którego dochodzi w podeszłym wieku. Uważa się, że wpływ na rozwój przepukliny mają uwarunkowania genetyczne. Połączenie tych kilku czynników sprawia, że narządy lub ich części mogą przemieszczać się do sąsiednich przestrzeni.
Objawy przepukliny
Pierwsze objawy przepukliny wcale nie muszą wiązać się z wyczuwalnym guzkiem w okolicy brzucha lub innej jamy ciała. Pacjent początkowo może odczuwać pewien dyskomfort lub ból w okolicy przepukliny, który zwykle nasila się po aktywności fizycznej. Głównym i najbardziej charakterystycznym objawem przepukliny jest jednak widoczny i wyczuwalny guz. W zależności od miejsca, w którym pojawia się uwypuklenie, a także od samego rodzaju przepukliny, może ona wywoływać ból. Nasila się on przy wzroście ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej, czyli np. podczas kaszlu lub kichania. Inne dolegliwości, które mogą się pojawić, to uczucie ciągnięcia, wzdęcia i pieczenie. Worek przepuklinowy, wraz z upływem miesięcy lub lat, może się stopniowo powiększać.
W przypadku przepukliny zadzierzgniętej, objawy są zdecydowanie bardziej nasilone. U chorego występuje nagły, silny ból, ocieplenie i zaczerwienienie w okolicy przepukliny. Może pojawić się też obrzęk skóry w tym miejscu, a także wymioty, nudności, gorączka i problem z oddaniem stolca lub gazów. Stan zdrowia pacjenta szybko się pogarsza. Wymaga on pilnej operacji.
Jak rozpoznać przepuklinę?
Przepukliny brzuszne, przepukliny kręgosłupa, przepukliny w obrębie klatki piersiowej lub inne rodzaje zmian najczęściej diagnozuje się na podstawie wywiadu i badania lekarskiego. Nie zawsze przepuklina jest widoczna gołym okiem. Często można ją jednak wyczuć dłonią. Czasem pomocne są dodatkowe badania takie jak np. badanie USG. Pozwala ono w nieinwazyjny sposób obejrzeć narządy wewnętrzne, choć czułość tego badania w diagnostyce przepukliny brzusznej określana jest raczej jako niewielka. W rzadkich przypadkach pomocne jest wykonanie tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.
Do lekarza należy zgłosić się nie tylko wówczas, gdy przepuklina jest widoczna i powoduje ból. Wielu chorych nie skarży się na żadne objawy, choć wyczuwa pod skórą zgrubienie. Jednak nawet wtedy, gdy uwypuklenie zanika przy zmianie pozycji, nie należy odkładać konsultacji u lekarza. W większości przypadków, przepukliny są dość łatwe do zdiagnozowania.
Leczenie przepukliny
Pojawienie się przepukliny zawsze wymaga wizyty u lekarza. Określi on rodzaj uwypuklenia, jego stan i dobierze odpowiedni sposób leczenia. Specjaliści uważają, że leczenie zachowawcze przepukliny nie istnieje. Niezależnie od przyczyny pojawienia się przepukliny nabytej, nie ulegnie ona samoistnemu wchłonięciu. Nie w każdym jednak przypadku, konieczne jest wykonanie operacji. Przepuklina pępkowa, która w większości przypadków pojawia się u dzieci w okresie płodowym, zwykle nie wymaga leczenia. Ustępuje sama w pierwszych latach życia. Potrzebna jest jednak stała obserwacja zmiany. Jeśli przepuklina nie ustąpi, wówczas konieczna jest operacja. Niektórzy pacjenci stosują specjalne pasy przepuklinowe. Mają one na celu stabilizację brzucha lub innej jamy ciała, w której pojawiła się przepuklina. Mają również chronić przed powikłaniami, a przede wszystkim przed uwięźnięciem przepukliny. Zdania na temat skuteczności i bezpieczeństwa stosowania pasów przepuklinowych są jednak podzielone. Długotrwałe korzystanie z tego rozwiązania może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego.
Operacja to jedyny, skuteczny sposób leczenia większości przepuklin. Jest niezbędna zwłaszcza w przypadku uwięźnięcia lub zadzierzgnięcia przepukliny. Ryzyko takiego powikłania wzrasta wraz z czasem, który upływa od momentu zauważenia uwypuklenia. Istnieją różne techniki operacji przepuklin. Popularna w przeszłości metoda napięciowa wykorzystywała własne tkanki pacjenta do rekonstrukcji ścian jelita lub innego narządu. Ze względu jednak na wysokie ryzyko nawrotu, obecnie jest ona rzadko stosowana. Obecnie preferowana jest metoda beznapięciowa. Polega ona na wykorzystaniu syntetycznych siatek polipropylenowych, które wzmacniają ściany jam ciała. Dobór odpowiedniego rodzaju operacji u konkretnego pacjenta należy do decyzji lekarza.
Jak zapobiegać przepuklinie?
Biorąc pod uwagę czynniki ryzyka, które sprzyjają pojawieniu się przepukliny, można zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia poprzez wprowadzenie zasad zdrowego stylu życia. Zaprzestanie palenia papierosów, regularna, dopasowana do możliwości aktywność fizyczna i zdrowy sposób odżywiania się to podstawy dbania o zdrowie. Taki styl życia pomaga również zapobiegać zaparciom. Ze względu na to, iż przewlekłe choroby dróg oddechowych i związany z nimi kaszel, zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju przepukliny, ważne jest kontrolowanie chorób takich jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Osoby, które są w większym stopniu narażone na wystąpienie przepuklin brzusznych lub przepuklin innego rodzaju, powinny starannie dobierać aktywność fizyczną. Unikanie intensywnego wysiłku fizycznego z nadmiernym obciążeniem mięśni brzucha może zmniejszyć ryzyko pojawienia się przepukliny. Wymienione metody można traktować również jako domowe sposoby na łagodzenie objawów przepukliny. Choć nie spowodują one pozbycia się zmiany, mogą zmniejszyć ryzyko powiększania się przepukliny i związanych z nią powikłań.
Przepuklina – możliwe powikłania
Nieleczona przepuklina, poza rzadkimi wyjątkami, może się powiększać i stopniowo coraz bardziej ograniczać codzienną aktywność. Najgroźniejszym powikłaniem jest jej uwięźnięcie lub zadzierzgnięcie. Może wówczas dojść do niedokrwienia tkanki i rozwoju martwicy. Powikłaniem przepukliny przeponowej, która polega na przemieszczeniu się narządów z jamy brzusznej do klatki piersiowej, jest jej deformacja. Wrodzona przepuklina przeponowa jest rzadką chorobą, choć obarczoną wysoką śmiertelnością - 40%.
Najczęstszym powikłaniem zoperowanych przepuklin jest ich wznowa. Przy użyciu siatki polipropylenowej do zamknięcia wrót przepukliny, ryzyko nawrotu jest niższe, jednak ciągle możliwe. Innym powikłaniem jest tzw. surowiczak, pojawiający się w otoczeniu wszczepionego implantu. Choć sam w sobie nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, to może pojawić się jego zakażenie. W większości przypadków ulega on samoistnemu wchłonięciu w przeciągu kilku tygodni. Operacja niesie też ryzyko uszkodzenia tkanki lub narządu w obrębie przewodu pokarmowego, brzucha lub innej jamy ciała. Zdarzają się uszkodzenia jelita, nerwów lub nasieniowodów.
Przepukliny leczone endoskopowo, bez konieczności wykonania tradycyjnej operacji, wiążą się z szybszym powrotem pacjenta do zdrowia. Może on w krótszym czasie powrócić do pełnej aktywności. Należy jednak pamiętać, aby nie przeciążać się po operacji i unikać dźwigania. Operacja w przypadku przepukliny to jedyna skuteczna metoda leczenia choroby.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Leczenie przepuklin pachwinowych. Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Przepuklinowego z komentarzem Polskiej Grupy Roboczej ds. Rekomendacji, 2009, 4 (Suppl 1), s. 40-52.
- Szczęsny W, Reśliński A, i wsp., Przepukliny brzuszne - co lekarz rodzinny wiedzieć powinien, Medycyna Rodzinna, 2010 (1); s. 10-13.
