Endometrioza to przewlekła choroba, która znacznie pogarsza jakość życia. Uciążliwe dolegliwości bólowe niekiedy uniemożliwiają kobietom normalne funkcjonowanie. Co to za schorzenie? Jak wygląda leczenie endometriozy? Czy choroba ta generuje problemy z zajściem w ciążę? W artykule znaleźć można odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące endometriozy.
Czym jest endometrioza?
Endometrioza określana jest również mianem gruczolistości zewnętrznej. O endometriozie mówimy kiedy komórki endometrium, czyli błony śluzowej wyścielającej wnętrze macicy, znajdują się poza nią. Ogniska endometriozy rozmieszczone są głównie w okolicy narządów rozrodczych. Zdarza się jednak, że umiejscawiają się one również w innych miejscach. U niektórych kobiet z endometriozą ogniska zapalne występują m.in. w obrębie błony śluzowej pęcherza moczowego, jelita grubego czy też jamy brzusznej.
Ogniska endometriozy mogą mieć różnych charakter. Najczęściej mamy do czynienia z postaciami endoemtriozy:
- endometrioza głęboko naciekająca - w złożonych zgrubieniach oprócz komórek endometrium znajdują się również tkanka tłuszczowa oraz włóknisto-mięśniowa;
- torbiele endometrialne - ich ściany wyścielone są endometrium, które złuszczając się co miesiąc wraz z krwią zostaje uwięzione we wnętrzu torbieli; wyglądem przypominają one smołę lub czekoladę;
- wszczepy powierzchowne występujące na jajnikach lub otrzewnej; mogą pojawić się już nawet w życiu płodowym.
Często również ogniska endometriozy lokalizują się w obrębie mięśnia macicy oraz w bliźnie po cięciu cesarskim. Ten ostatni przypadek dotyczy niewielkiego odsetka zabiegów. Biorąc jednak pod uwagę ciągły wzrost wykonywanych cięć cesarskich kobiet z problemem endometriozy po cesarce jest z roku na rok coraz więcej.
Ból to jeden z najbardziej uciążliwych objawów endometriozy. Są one wynikiem tworzenia się zrostów na skutek przewlekłego stanu zapalnego lub naciekaniu włókien nerwowych. Objawy endometriozy znacznie utrudniają codzienne funkcjonowanie. Zaburzają również sferę seksualna i społeczną kobiet. Początkowo dolegliwości pojawiają się w okresie miesiączki jednak na skutek rozwoju choroby mogą występować nieprzerwanie.
Endometrioza jest chorobą, która postępuje. Jej nieleczenie bądź niewłaściwe leczenie może prowadzić do destrukcji narządów i nieodwracalnych zmian anatomicznych. Badania dowodzą również, że endometrioza ma wpływ na płodność kobiety. Choroba w znaczącym stopniu utrudnia zajście w ciążę.
Ze względu na poważne konsekwencje zdrowotne na wielu obszarach tak ważne jest wczesne rozpoznanie endometriozy i zahamowanie postępu choroby. Daje to szansę nie tylko na poprawę funkcjonowania na co dzień, ale również na zachowanie płodności.
Najczęstsze przyczyny endometriozy
Mimo że endometrioza dotyczy nawet do 15% kobiet w wieku rozrodczym i badana jest przez naukowców już ponad 100 lat, nadal nie ma jasnego stanowiska mówiącego o tym dlaczego grupa komórek endometrium umiejscawia się poza jamą macicy. Medycyna opisuje przypadki w których to komórki endometrium znajdowały się w płucach bądź ośrodkowym układzie nerwowym.
Istnieją oczywiście teorie na temat przyczyn powstawania endometriozy. Jedna z nich wskazuje na tzw. wsteczne miesiączkowanie, kiedy to krew menstruacyjna dostaje się przez jajowody do otrzewnej (teoria transplantacji). Inna zaś zakłada, że niezróżnicowane komórki w różnych obszarach organizmu kobiety mają zdolność przekształcania się do komórek endometrium pod wpływem różnych czynników zewnętrznych (teoria metaplazji). Oczywiście naukowcy nie maja wątpliwości, że endometrioza to choroba dziedziczna. Znacznie częściej chorują kobiety u których w rodzinie stwierdzono wcześniej endometriozę. Znaczenie ma również kondycja układu immunologicznego oraz gospodarki hormonalnej.
Endometrioza - objawy choroby
Ogniska endometriozy są wrażliwe na zmiany hormonalne podobnie jak endometrium wyścielające jamę macicy. Dlatego właśnie w okresie przedmiesiączkowym dochodzi do obrzmienia i nasilenia się dolegliwości bólowych w miejscu występowania ognisk endometriozy. W czasie samej miesiączki powiększają się one jeszcze bardziej na skutek gromadzącej się w ich wnętrzu krwi, która nie ma możliwości odpływu. Właśnie dlatego głównym objawem endometriozy jest cyklicznie pojawiający się ból występujący przed krwawieniem miesięcznym oraz w jego trakcie, który promieniuje do okolicy krzyżowej. Kobiety muszą borykać się również z bardzo obfitymi miesiączkami.
Oczywiście objawy choroby zależą w dużej mierze od tego gdzie zlokalizowane są komórki endometrium i jest to dość indywidualne. Do najczęściej występujących można zaliczyć:
- dolegliwości bólowe podczas stosunku płciowego,
- bóle podczas owulacji,
- bóle w obrębie miednicy,
- przewlekłe zmęczenie i znaczne obniżenie samopoczucia,
- krwawienia występujące poza miesiączką,
- bóle towarzyszące oddawaniu moczu, kiedy zmiany umiejscowione są w pęcherzu moczowym,
- ból podczas wypróżniania.
Należy podkreślić, że klasyczny ból menstruacyjny nie powinien w żaden sposób utrudniać kobiecie normalnego funkcjonowania w ciągu dnia. Ból związany z endometriozą jest na tyle nasilony, że kobieta nie jest w stanie iść do pracy czy na uczelnię. Wiele pacjentek zgłasza się po pomoc na SOR, ponieważ nie są w stanie znieść tak silnego bólu.
W niektórych przypadkach endometrioza nie daje żadnych objawów. Kobiety z rozległymi zmianami są diagnozowane przypadkiem, często kiedy pojawia się u nich problem z zajściem w ciążę.
Diagnostyka i rozpoznanie endometriozy
Ze względu na szereg niespecyficznych dolegliwości rozpoznanie choroby nie jest proste. Wiele pacjentek szuka pomocy u gastroenterologa, chirurga, urologa, a jest to typowo schorzenie ginekologiczne. Nawet lekarz pierwszego kontaktu często szuka problemu w pęcherzu moczowym wprowadzając antybiotykoterapię. Nie mniej jednak w celu postawienia właściwej diagnozy i skierowania na dalsze badania najważniejszy jest wywiad i badanie ginekologiczne obejmujące również badanie wziernikowe dróg rodnych. Specjalista powinien rozważyć możliwość występowania endometriozy u kobiety w momencie gdy zgłasza ona cykliczne dolegliwości bólowe zlokalizowane w różnych miejscach oraz niemożność zajścia w ciążę.
Ważnym narzędziem diagnostycznym jest USG dopochwowe oraz transrektalne, które to pozwalają wykryć zmiany obrazowe charakterystyczne dla endometriozy. Podobnie jak inne badania tego typu, jak tomografia komputerowa oraz wykorzystanie rezonansu magnetycznego. Lekarze korzystają również z laparoskopii w tym obszarze. Chociaż wykorzystywana jest ona również gdy konieczne jest mało inwazyjne leczenie operacyjne endometriozy. Bardzo rzadko używane są w diagnostyce badania biochemiczne. Jeśli są one wykonywane to oznacza się niespecyficzny antygen CA-125. Jest on jednak głównie markerem nowotworowym i jego wysoki poziom oznacza się również u pacjentek chorych na raka jajnika.
Leczenie endometriozy
Nie ma metod leczenia pozwalających zapobiegać endometriozie. Terapia choroby polega na łagodzeniu objawów choroby oraz jej skutków. Leczenie endometriozy powinno prowadzić do poprawy funkcjonowania pacjentek w życiu codziennym po przez niwelowanie dolegliwości bólowych, wyhamowanie bądź usunięcie ognisk zapalnych oraz w wielu przypadkach przywrócenie płodności. Terapia pierwszego rzutu to zazwyczaj farmakoterapia. Kiedy nie przynosi ona efektów bądź istnieją inne wskazania wprowadza się leczenie.
Farmakologiczne metody leczenia endometriozy
Leczenie farmakologiczne opiera się głównie na stosowaniu leków hormonalnych, które mają za zadanie obniżyć ilość estrogenów w organizmie kobiety. To estrogeny są odpowiedzialne za pobudzenie komórek endometrium. Dzięki ich mniejszemu stężeniu we krwi ogniska endometriozy nie są pobudzane. W efekcie następuję również zahamowanie miesiączki.
W terapii najczęściej stosuje się:
- dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, które hamują działanie jajników,
- pochodne progesteronu lub leki zwiększające jego stężenie we krwi, ponieważ hormon ten działa przeciwnie do estrogenów,
- leki blokujące syntezę estrogenów.
Powyższe środki farmakologiczne są jednak przeciwwskazane u kobiet w wieku rozrodczym, które starają się o dziecko. U tych pań konieczna jest interwencja chirurgiczna.
Nie można zapominać również o bólu jaki zazwyczaj niesie za sobą endometrioza. Leczenie hormonalne jest zatem uzupełniane środkami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi. Specjalistyczne leki tego typu są jednak w wielu przypadkach dostępne wyłącznie na receptę.
Zabiegi chirurgiczne w leczeniu endometriozy
Leczenie operacyjne uzależnione jest od stopnia zaawansowania endometriozy, rozległości zmian, wieku pacjentki oraz jej oczekiwań. Wskazaniami do zabiegu są głównie:
- ból w obrębie miednicy mniejszej,
- niepłodność w przebiegu endometriozy,
- endometrioza głęboko naciekająca,
- torbiele endometrialne jajników.
Szczególną wagę przywiązuję się do kobiet starających się o dziecko cierpiących na endometriozę. W ich przypadku zabiegi powinny być jak najmniej inwazyjne. Podczas operacji usuwa się wszelkie zrosty aby zniwelować niedrożność jajowodów oraz poprawić funkcjonalność również innych elementów układu rodnego kobiety. W chirurgicznym leczeniu endometriozy wykorzystuje się najczęściej laparoskopię. Zabieg ten polega na wprowadzeniu do jamy brzusznej endoskopu i innych narzędzi poprzez niewielkie nacięcie.
Kiedy pacjentka nie planuje potomstwa interwencja chirurgiczna jest zazwyczaj bardziej inwazyjna. W wielu przypadkach lekarze decydują się na obustronne usunięcie jajników oraz macicy.
Co warto jeść jeśli chorujesz na endometriozę?
Eksperci coraz częściej sugerują, że odpowiednia dieta łagodzi objawy endometriozy, w tym głównie ból towarzyszący chorobie. Dlatego warto sięgać po produkty, które ograniczają rozwój stanu zapalnego, wpływają na kurczliwość mięśni gładkich oraz wspomagają układ immunologiczny. Właśnie dlatego dieta bogata w kwasy omega - 3, ale i nie tylko, stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego.
Po jakie produkty powinnaś sięgać gdy chorujesz na endometriozę?
- orzechy włoskie,
- ryby morskie (łosoś, tuńczyk),
- świeże warzywa i owoce bogate w antyoksydanty,
- brązowy ryż i inne wieloziarniste produkty,
- siemię lniane,
- oliwę z oliwek oraz olej lniany.
Dla uzupełnienia terapii endometriozy można rozważyć suplementację witaminami:
- A - ma działanie przeciwzapalne, bierze udział w syntezie komórek rozrodczych;
- E - niweluje bolesne i obfite miesiączki;
- D - ma znaczący wpływ na komórki układu odpornościowego;
- C - korzystnie wpływa na układ immunologiczny oraz reguluje poziom hormonu stresu (kortyzolu).
Oczywiście istnieje również cała lista produktów, które pogłębiają objawy choroby i zdecydowanie lepiej ich unikać. Należą do nich m.in. czerwone mięso, kawa, alkohol, wysokoprzetworzone produkty spożywcze, cukier, czarna herbata, gazowane napoje, białko zwierzęce oraz białe pieczywo.
Endometrioza a ciąża i płodność
Endometrioza może prowadzić do niepłodności. Ze względu na toczący się przewlekły stan zapalny obniża się jakość komórek jajowych, zmienia on również skład płynu pęcherzykowego i otrzewnowego. Co więcej ma to wpływ również na plemniki, które mają znacznie mniejszą zdolność do zapłodnienia. Sam zarodek ma znacznie utrudnioną możliwość implantacji. Endometrioza nie wyklucza szansy na naturalne zapłodnienie, ale negatywny wpływ tej choroby na płodność został udokumentowany w wielu pracach naukowych. Dodatkowo objawy towarzyszące endometriozie mogą zmniejszać ochotę na współżycie co również obniża szanse na ciążę. Oprócz chirurgicznych metod leczenia endometriozy dla wielu par starających się o dziecko rozwiązaniem bywa interwencja medyczna. Metoda zapłodnienia in vitro bądź zabieg inseminacji są stosowane u par długo walczących z problemem. Wybór metody zależy od stopnia zaawansowania choroby. Nie mniej jednak zawsze w przypadku kobiety mającej problem z zajściem w ciążę powinno wykonać się diagnostykę pod kątem endometriozy. Tym bardziej, że jest to choroba, która w wielu przypadkach nie daje żadnych objawów.
Kto dla Was pisze? Nazywam się Karina Braja. Z zawodu oraz z zamiłowania jestem farmaceutą. Na co dzień realizuję się pracując z osobami starszymi i chorymi w aptece, gdzie pomoc drugiemu człowiekowi jest czymś zupełnie naturalnym. Kocham zwierzęta. Mam psa i kota. Uwielbiam literaturę hiszpańską, nadmorskie klimaty oraz jazdę na rowerze.
Bibliografia:
- Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy; Ginekol Pol 2012; dostęp w Internecie.
- Wyderka M., Zalewska D., Szeląg E.; Endometrioza a jakość życia; Pielęgniarstwo Polskie 4(42), 199–206, 2011; dostęp w Internecie.
