Zespół suchego oka to przewlekła i poważna choroba narządu wzroku. Nieleczona może prowadzić do trwałego uszkodzenia struktur oka. Jakie są pierwsze objawy tej choroby? Jak wygląda odpowiednie leczenie zespołu suchego oka i które krople do oczu są bezpieczne przy długotrwałym stosowaniu?
Czym jest zespół suchego oka?
Zespół suchego oka (ZSO) to schorzenie, które powstaje w wyniku niedostatecznego wydzielania łez lub nieprawidłowego ich składu. Często powoduje duży dyskomfort u pacjentów. Nieleczony może prowadzić do przewlekłego zapalenia spojówek i rogówki, łącznie z wystąpieniem ubytków nabłonka i owrzodzeń. Aby lepiej zrozumieć co nazywamy zespołem suchego oka, warto poznać warstwy filmu łzowego, który pokrywa powierzchnię oka. Film łzowy składa się z 3 warstw: śluzowej, wodnej i lipidowej. Warstwa śluzowa przylega ściśle do gałki ocznej. Nad nią znajduje się warstwa wodna, która zajmuje największą objętość filmu łzowego. Jest ona niezbędna do prawidłowego transportu tlenu do rogówki, a także dostarczania i usuwania wielu innych substancji. W skład warstwy wodnej wchodzą też immunoglobuliny, lizozym i laktoferyna, dzięki którym film łzowy posiada właściwości antybakteryjne. Zewnętrza warstwa - tłuszczowa - stabilizuje film łzowy i zapobiega wysychaniu łez. Produkowana jest przez gruczoły Meiboma powiek i gruczoły łojowe.
Wytwarzanie łez odbywa się stale i zależy od aktualnego zapotrzebowania organizmu. Proces ten można łatwo zaburzyć. Do pojawienia się objawów suchego oka dochodzi w wyniku niedostatecznego wytwarzania łez w stosunku do potrzeb, zbyt intensywnego ich parowania lub zmniejszonej przyczepności filmu łzowego do powierzchni gałki ocznej. Najczęstszą postacią zespołu suchego oka jest ta związana z nadmiernym parowaniem łez. Spowodowane jest ono zwykle nieprawidłowym funkcjonowaniem gruczołów Meiboma.
Zespół suchego oka - przyczyny
Dolegliwości związane z zespołem suchego oka mogą mieć różne przyczyny. Najczęściej jest to:
- wiek, ponieważ wraz z nim zmniejsza się produkowana ilość łez,
- używanie soczewek kontaktowych,
- stosowanie niektórych leków, takich jak np. beta-blokery, leki przeciwhistaminowe, estrogeny i leki moczopędne,
- zmiany hormonalne,
- choroby przewlekłe, np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, alergia, schorzenia tarczycy, choroby reumatoidalne,
- przebywanie w niekorzystnych dla oka warunkach np. klimatyzowanych pomieszczeniach, w smogu papierosowym, w słońcu i na wietrze. Praca przy komputerze, nadmierne oglądanie telewizji lub długie czytanie, również doprowadzają do zmniejszenia odruchu mrugania i powodują suchość oczu.
Kobiety nieco częściej zapadają na zespół suchego oka w stosunku do mężczyzn. Krótkotrwałe korzystanie z laptopa lub telefonu nie wpływa znacząco na nawilżenie i funkcjonowanie oczu. Jednak wskutek pracy przy komputerze trwającej powyżej 5 godzin na dobę, produkcja łez może ulec zaburzeniu prowadząc do wystąpienia zespołu suchego oka. Czynnikiem ryzyka jest też zapalenie brzegów powiek, a także leki oczne, szczególnie te, które zawierają konserwanty.
Objawy zespołu suchego oka
Objawy ZSO w pierwszej fazie nie są bardzo zauważalne, przez co mogą być łatwe do przeoczenia. Początkowo może wystąpić jedynie nadmierne łzawienie pod wpływem wiatru, ostrego światła lub klimatyzacji. Z biegiem czasu zaburzenie to prowadzi do pojawienia się dodatkowych dolegliwości, takich jak:
- uczucie suchości oczu,
- zaczerwienienie i pieczenie oczu,
- uczucie piasku pod powiekami,
- duża wrażliwość oczu na światło,
- uczucie ciała obcego w oku,
- swędzenie powiek.
W zaawansowanej postaci ZSO objawy są nasilone i mają charakter stały. Intensywność odczuwanych dolegliwości rośnie w trakcie dnia, powodując ciągły dyskomfort. Osoby noszące soczewki kontaktowe mogą zauważyć zmniejszającą się tolerancję oczu na te produkty. Ostrość wzroku również ulega pogorszeniu, choć początkowo można ją poprawić przez mrugnięcie powiek. Objawy suchego oka występują powszechnie po laserowej korekcji wzroku. W większości przypadków mijają w ciągu kilku miesięcy po przeprowadzeniu zabiegu. U części pacjentów mogą mieć jednak charakter stały.
Jedną z częstszych dolegliwości obserwowanych u pacjentów, u których diagnozuje się zespół suchego oka, jest nasilone łzawienie. Wskutek niewłaściwej pracy gruczołów Meiboma, warstwa lipidowa filmu łzowego nie zapewnia mu odpowiedniej stabilizacji. Dochodzi do nadmiernego parowania łez. Organizm próbuje to skompensować produkując dodatkową ilość cieczy łzowej. Brak odpowiedniej lepkości powoduje jednak jej wypływanie z oczu. Tak dochodzi do nadmiernego łzawienia, które paradoksalnie może być objawem zespołu suchego oka.
Zespół suchego oka - diagnostyka
Suchość oczu, swędzenie powiek i inne dolegliwości ze strony narządu wzroku, utrzymujące się dłuższy czas pogarszają samopoczucie i wpływają negatywnie na wiele sfer życia. Jednak najczęściej dopiero przy dużym nasileniu objawów, pacjenci zgłaszają się do lekarza okulisty. Symptomy ZSO nie są specyficzne i przypisane jedynie temu schorzeniu. Przy stawianiu odpowiedniej diagnozy, lekarz bierze pod uwagę też inne choroby oczu, które mogą wywoływać podobne dolegliwości. Jest to m.in. alergiczne zapalenie spojówek, zakażenie pasożytem i zapalenie brzegów powiek. U części pacjentów, schorzenia oczu nakładają się na siebie. W przypadku zapalenia brzegów powiek i niedrożności gruczołów Meiboma dochodzi do nadmiernego parowania łez i rośnie ryzyko rozwoju ZSO.
Jedną z metod stosowanych przy diagnostyce ZSO jest wykorzystanie odpowiednich kwestionariuszy np. Ocular Surface Disease Index (OSDI). Znajdujące się w nim pytania dotyczą objawów odczuwanych w ciągu ostatniego tygodnia. W wymienionym kwestionariuszu pojawiają się m.in. zapytania, czy oczy są nadwrażliwe na światło, czy swędzą, a także czy odczuwane dolegliwości nasilają się podczas pracy przy komputerze. Kolejna metodą diagnozowania ZSO jest pomiar czasu przerwania filmu łzowego. Lekarz mierzy czas, który upływa od mrugnięcia powiek do momentu zaburzenia struktury filmu łzowego. Innym badaniem jest test Schirmera, który obecnie nie jest tak popularny jak wcześniej. Sprawdza on mechanizm wydzielania łez po umieszczeniu paska bibuły w załamku spojówki. Lekarz może sprawdzić też czy doszło do ubytków nabłonka w obrębie szpary powiekowej i rogówki. Dostępne są jeszcze inne metody i narzędzia, pomocne przy diagnozowaniu ZSO. Zaleca się, aby w miarę możliwości zastępować metody inwazyjne badaniami nieinwazyjnymi. Najczęściej należy przeprowadzić kilka testów, aby uzyskać wiarygodny wynik. Nie istnieje na ten moment pojedyncze badanie, które byłoby wystarczające do postawienia jednoznacznej diagnozy ZSO.
Leczenie zespołu suchego oka
Objawy zespołu suchego oka można łagodzić za pomocą odpowiednio dobranych preparatów. Lekarz może zaproponować krople do oczu dostępne na receptę zawierające np. cyklosporynę lub pranoprofen. Substancje te uważa się za skuteczne w łagodzeniu dolegliwości u pacjentów z łagodnym i umiarkowanym nasileniem choroby. Często zaleca się suplementację kwasami omega-3, które zgodnie z powszechnym przekonaniem łagodzą objawy takie jak suchość i pieczenie oczu. Ich korzystny wpływ na suche oko i aktywność gruczołów Meiboma nie został jednak do tej pory potwierdzony w badaniach. U pacjentów, u których doszło do zmian na powierzchni oka lub zespół suchego oka znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie można rozważyć zamknięcie kanalików łzowych. Zabieg ten polega na wprowadzeniu specjalnych zatyczek do punktów łzowych. Zatrzymują one łzy na powierzchni oka.
Najpowszechniejszą metodą leczenia zespołu suchego oka jest stosowanie nawilżających kropli do oczu. Choć nie leczą one przyczyny schorzenia, zdecydowanie poprawiają komfort życia pacjentów i łagodzą odczuwane objawy. Substytuty łez, tzw. sztuczne łzy, składają się głównie z wody i dodatku substancji poprawiającej lepkość preparatu. Jeśli suche oko jest przyczyną łagodnych dolegliwości można zastosować krople z powidonem. Większą przyczepnością do powierzchni oka charakteryzują się preparaty z karbomerem. Przy silniejszych objawach zaleca się natomiast krople nawilżające z kwasem hialuronowym. Stabilizuje on film łzowy i jednocześnie jest dobrze tolerowany przez pacjentów. Im większe jest jego stężenie w danym preparacie, tym silniejsze są właściwości nawilżające i tym dłużej preparat utrzymuje się na powierzchni oka. Przykładowe krople z kwasem hialuronowym to Hyabak, Hylo-Comod, Hyal-Drop i Hylo-Gel. Można stosować też spray'e liposomalne, które mają wpływ na leczenie ZSO spowodowanego zaburzeniem warstwy lipidowej. Aplikuje się je bezpośrednio na powieki. Uważa się, że zawarte w nich liposomy docierają do oka przez brzegi powiek. Dostępne są też preparaty w postaci żelu, które dłużej pozostają na powierzchni oka, dzięki czemu długotrwale łagodzą odczuwane dolegliwości.
Jakie krople na suche oczy są bezpieczne przy długotrwałym stosowaniu? Przewlekłe leczenie ZSO powinno obejmować korzystanie jedynie z preparatów niezawierających konserwantów. Substancje te wykazują niekorzystny wpływ na oko. Działają toksycznie na jego tkanki. Mogą powodować zapalenie rogówki, pieczenie i ból oczu. Objawy zespołu suchego oka mogą więc nasilić się pod wpływem częstego lub przewlekłego stosowania kropli z konserwantami. Nosząc soczewki kontaktowe również warto wybierać preparaty bez konserwantów. Nie uszkadzają one soczewek i nie wymagają ich zdjęcia podczas zakrapiania oka. Przykładowe krople bez konserwantów to wszystkie wymienione wcześniej, a także Thealoz i Dexoftyal.
Jeśli swędzące oczy i powieki, suchość i uczucie obcego ciała w oku nie ustępuje po aplikacji kropli, warto sięgnąć po maść do oka np. VitA-POS. Zalecana jest ona szczególnie przy nasilonych objawach ZSO. Leczenie przy użyciu tego preparatu zaburza na pewien czas widzenie. Z tego powodu, maść oczną zaleca się aplikować na noc.
Jak zapobiegać wystąpieniu objawów suchego oka?
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zespołu suchego oka lub złagodzić odczuwane objawy i zapobiegać pojawieniu się powikłań można:
- robić regularne przerwy od patrzenia w laptop lub telefon. Pracując kilka godzin dziennie przy komputerze należy odpowiednio ustawić monitor - poniżej lub na poziomie oczu;
- chronić narząd wzroku przed czynnikami, które prowadzą do zmniejszenia objętości cieczy łzowej w oku i pojawienia się suchości. Jest to m.in. ciągły nawiew powietrza i dym papierosowy,
- nawilżać otaczające powietrze przy pomocy nawilżacza.
U wielu osób trudno jest zapobiec zespołowi suchego oka. Można jednak zmniejszyć dolegliwości, aby schorzenie to w mniejszym stopniu ograniczało codzienne funkcjonowanie. Korzystanie z kropli nawilżających do oczu bez konserwantów pomoże poprawić jakość życia chorych.
Zespół suchego oka to w większości przypadków choroba nieuleczalna. Ciecz łzowa pokrywająca oko stopniowo przestaje spełniać swoje funkcje. Coraz słabiej nawilżone oczy i niedostateczny transport substancji odżywczych do ich struktur uszkadza je i powoduje pogorszenie wzroku. Nie należy więc bagatelizować pierwszych objawów choroby. Odpowiednie leczenie szybko przyniesie chorym ulgę i zapobiegnie nasilaniu się dolegliwości.
Bibliografia:
- Ambroziak A.,Zespół suchego oka - wytyczne praktyczne AAO 2018, Okulistyka po Dyplomie, 2019, 01.
- Garaszczuk I., Zespół suchego oka - rekomendowany protokół diagnostyczny, Ophthatherapy Medical Education, 2019, 6, 2 (22), s. 86-92.
