Propolis, inaczej kit pszczeli, już w czasach starożytnych wykorzystywany był do leczenia ran i wspomagania gojenia się skóry. Obecnie jest on chętnie stosowany głównie ze względu na naturalne pochodzenie i wysoką wartość odżywczą. Kiedy warto sięgnąć po propolis i co dokładnie znajduje się w jego składzie? Odkryj lecznicze właściwości propolisu
Propolis – czym jest kit pszczeli?
Kit pszczeli, propolis to materiał zbierany przez pszczoły miodne. Wytwarzany jest z wydzieliny pobranej z pączków liściowych drzew, krzewów i innych roślin, oraz zmieszanie jej z woskiem pszczelim i śliną. Słowo "propolis" pochodzi z języka greckiego. Stanowi ono połączenie słów "pro" czyli przed i "polis" czyli miasto. Jest to często tłumaczone jako "przedmurze miasta". Pszczoły używają propolisu do zmniejszenia otworu wylotowego, przez co chronią ul przez intruzami, a także zabezpieczają się przed wiatrem i zimnem. Wykorzystują go również do uszczelniania pęknięć w konstrukcji. Ze względu na aktywność biologiczną kitu pszczelego, chroni on przed rozwojem infekcji wewnątrz roju. Pszczoły pokrywają propolisem ciała martwych szkodników, które wtargnęły do ula i których (ze względu na duże rozmiary) nie są w stanie z niego usunąć. Warstwa pszczelego kitu chroni przed rozkładem ciała i związanym z tym gromadzeniem się bakterii.
Jaki jest skład propolisu?
Propolis powstaje na bazie substancji żywicznych zebranych z uszkodzonych części roślin oraz pąków liściowych. Po zmieszaniu jej z pyłkiem kwiatowym, woskiem pszczelim, śliną i innymi substancjami powstaje dość zwarta, ale jednocześnie plastyczna masa. W jej składzie znajduje się ok. 50-60% balsamów i żywic oraz 30-40% wosków i kwasów tłuszczowych. Zawartość olejków eterycznych nie przekracza 5-10%. W propolisie obecne są też substancje garbnikowe. Pod względem chemicznym kit pszczeli (propolis) jest bogaty we flawonoidy, kwasy aromatyczne (głównie kwasy fenolowe) i estry aromatyczne. Flawonoidy wykrywane w kicie pszczelim to m.in. apigenina, chryzyna i pinostrobina. Związki lotne to natomiast geraniol, patchulen, nerol i farnezol. Kwasy aromatyczne to m.in. kwas ferulowy, kwas kawowy i kwas o-cynamonowy.
Mieszanina żywicy drzew, wosku pszczelego i
wydzielin gruczołów pszczelich zawiera też niektóre mikroelementy - magnez, krzem, żelazo, mangan, cynk, miedź, chrom a także witaminy - witaminę C, E, D oraz witaminy z grupy B. W kicie pszczelim odkryto łącznie ponad 300 substancji aktywnych.
Od czego zależy zawartość składników aktywnych w kicie pszczelim?
Skład propolisu nie jest stały. Zależy głównie od rośliny, od której owady zbierają żywice, ale także od czasu zbioru i czynników środowiskowych. W Polsce, żywice roślinne wykorzystywane do produkcji pszczelego kitu pobierane są głównie z pączków topoli (przede wszystkim topoli czarnej Populus nigra), a w mniejszym stopniu również z pączków wierzby, brzozy i kasztanowca. Dość zbliżony skład ma propolis pochodzący z innych krajów europejskich. Ale już kit pszczeli pobierany z regionów zachodniej Turcji, obszarów egipskich lub terenów położonych jeszcze dalej od strefy umiarkowanej, różnią się zawartością poszczególnych elementów pszczelego kitu.
Obecność określonych związków aktywnych wpływa na
właściwości lecznicze propolisu, a także jego barwę. Zazwyczaj kojarzy się go z lepką żywicą o kolorze ciemnozielonym lub brązowym. Kit pszczeli może mieć jednak również odcień czerwony, pomarańczowy, a także szary.
Zawartość poszczególnych związków, takich jak substancje lipidowo-woskowe, witaminy, składniki mineralne i związki flawonoidowe, różni się w zależności od obszaru geograficznego, na którym wytwarzany jest propolis i pory roku. Rasa pszczół również istotnie wpływa na skład i działanie pszczelego kitu.
Czy propolis może zaszkodzić?
Propolis, podobnie jak inne produkty pszczele, jest najczęściej dobrze tolerowany przez pacjentów. Dotyczy to zarówno preparatów stosowanych doustnie jak i miejscowo. U niektórych osób może jednak dojść do rozwoju reakcji alergicznej po kontakcie z alergenami zawartymi w propolisie. Są też grupy pacjentów, dla których propolis jest przeciwwskazany.
Alergia na propolis
Kit pszczeli może powodować uczulenie. Najczęściej, reakcja alergiczna rozwija się u osób, które są uczulone również na inne produkty pochodzące od pszczół. U tych pacjentów, zastosowanie propolisu w formie preparatu miejscowego może prowadzić do zaczerwienienia skóry, pojawienia się wyprysku i swędzenia. Po doustnym spożyciu kitu pszczelego (tabletki, krople propolisowe) przez osoby z alergią na znajdujące się w tym produkcie alergeny, mogą wystąpić nudności, biegunka, bóle brzucha i stan zapalny jamy ustnej. Alergia pokarmowa może objawiać się też dolegliwościami skórnymi - zaczerwienieniem i swędzeniem skóry.
Kit pszczeli - przeciwwskazania
Propolis wykazuje szereg cennych właściwości prozdrowotnych. Ze względu na jego naturalne pochodzenie uważa się, że zainteresowanie tym produktem może w najbliższym czasie rosnąć. Nie dla wszystkich jednak propolis jest bezpieczny. Są grupy pacjentów, u których jest on przeciwwskazany. Dotyczy to m.in. wyżej opisanych osób z alergią na propolis lub inne wyroby pszczele. Pacjenci wrażliwi, którzy są bardzo podatni na alergię również nie powinni stosować pszczelego kitu. Chorym zmagającym się z chorobami alergicznymi także nie zaleca się korzystania z produktów pochodzących od pszczół.
Jakie preparaty zawierają propolis?
Cenne właściwości propolisu sprawiają, że znalazł on dość szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetologii. Dostępne są krople propolisowe o różnym stężeniu kitu pszczelego, maść propolisowa, żel, puder, aerozol, syrop na bazie propolisu, kapsułki, tabletki, pastylki do ssania, a także globulki dopochwowe. Propolis to nie tylko składnik preparatów farmakologicznych i suplementów diety. Jest on wykorzystywany również w kosmetykach, głównie tych dedykowanych skórze suchej i podrażnionej. Stosowanie pszczelego kitu przywraca skórze odpowiedni poziom nawilżenia, odżywia ją i regeneruje. Łagodzi podrażnienia i wykazuje działanie antybakteryjne oraz przeciwzapalne. Producenci zapewniają także, że propolis pomoże na dłużej zachować młodość skóry. Produkt kosmetyczny na bazie propolisu może być stosowany również przez osoby z cerą normalną i bezproblemową, a niektóre kosmetyki dedykowane są posiadaczom cery trądzikowej.
Propolis dostępny jest w różnych formach. Wybór konkretnego produktu zależy m.in. od wskazań do stosowania propolisu. Przykładowo, do płukania jamy ustnej można zastosować krople propolisowe, które należy rozpuścić w zalecanej w ulotce ilości chłodnej, przegotowanej wody.
Co leczy propolis? Na jakie schorzenia pomaga?
W medycynie naturalnej propolis znalazł szerokie zastosowanie. Uważa się, że kit pszczeli stymuluje układ immunologiczny i wspomaga odporność organizmu. W związku z tym, zaleca się jego stosowanie w okresie zwiększonej zachorowalności na infekcje dróg oddechowych. Dostępny jest on w postaci tabletek i kapsułek na odporność. Właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i ograniczające stan zapalny powodują, że kit pszczeli jest wykorzystywany w przypadku trudno gojących się ran, odleżyn i owrzodzeń na skórze. Produkt z propolisem jest stosowany również przy schorzeniach reumatologicznych, chorobach układu moczowego i pokarmowego. Na obecną chwilę nie ma jednak wystarczających dowodów naukowych na skuteczność propolisu w tych wskazaniach. Konieczne są dalsze badania, które mogłyby potwierdzić lub wykluczyć efektywność kitu pszczelego w leczeniu wymienionych schorzeń.
Kiedy warto stosować propolis? Kit pszczeli warto stosować w przypadku
problemów stomatologicznych. Propolis może być pomocny w leczeniu stanów zapalnych i ran powstałych w obrębie jamy ustnej. Niektóre dane wskazują też na skuteczność kitu pszczelego w zapobieganiu rozwojowi stanu zapalnego i płytki nazębnej. W związku z tym, może być on cennym preparatem wykorzystywanym w
profilaktyce próchnicy. Propolis znajduje się m.in. w spray'u do jamy ustnej Apicold. Pastylki do ssania z kitem pszczelim mogą być wykorzystywane również przy suchości i podrażnieniu gardła. Przykładowy preparat to pastylki Mirra i Proplis na gardło, które mogą być stosowane także przez diabetyków oraz dzieci od 6. roku życia. Składnik ten zawarty jest też w pastylkach do ssania dla kobiet w ciąży Prenalen Gardło.
Maść propolisową można aplikować na skórę przy łagodnych stanach zapalnych. Zapewne przyniesie ona ulgę i ukojenie po ukąszeniu owadów lub otarciu na skórka. Nie jest do końca jasne, czy kit pszczeli korzystnie wpływa też na trudno gojące się rany. Maść propolisowa może być pomocna również przy opryszczce wargowej. Aplikowanie jej na powstałą zmianę kilka razy w ciągu dnia zmniejsza swędzenie i ból, a także wspiera procesy regeneracji skóry.
Jaka jest różnica między propolisem, a miodem czy mleczkiem pszczelim?
Propolis, pyłek kwiatowy, wosk pszczeli, mleczko pszczele, miód - czym się różnią? Można podzielić je na dwie grupy. Jedną z nich stanowią produkty, które są produkowane przez pszczoły, ale mają pochodzenie roślinne. Tu zaliczamy propolis, a także miód i pyłek kwiatowy. W drugiej grupie znajdują się natomiast te wyroby, które są wytwarzane w organizmie pszczół. Jest to mleczko pszczele, wosk pszczeli (jest wydzieliną gruczołów gardzielowych młodych pszczół - robotnic) i jad pszczeli (wydzielina gruczołów zlokalizowanych w odwłoku pszczół, która przez żądło wydostaje się na zewnątrz).
Miód pszczeli - właściwości
Spośród wszystkich produktów pszczelich, największą popularnością zdecydowanie cieszy się właśnie miód. Jest on wytwarzany przez różne rasy pszczół miodnych. Miód powstaje z nektaru kwiatowego i innych wydzielin pobieranych od roślin oraz wydzielin samych owadów. Pszczoły posiadają zdolność przetwarzania zdobytych substancji ze związkami, które znajdują się w nich samych. Następnie miód jest oddawany do komórek plastra, w których dochodzi do odparowania z niego wody i dojrzewania. Miód składa się przede wszystkim z cukrów prostych - glukozy i fruktozy. W mniejszej ilości obecne są w nim też olejki eteryczne, związki fenolowe, witaminy i aminokwasy. Miód ma udowodnioną skuteczność w leczeniu trudno gojących się ran (odleżyn, owrzodzeń, oparzeń). Może być stosowany również w leczeniu kaszlu, a także stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej. Niektórzy uważają, że miód może być skuteczny w leczeniu takich schorzeń jak nadciśnienie tętnicze i zapalenie zatok. Nie znajduje to jednak potwierdzenia w badaniach.
Mleczko pszczele - właściwości
Mleczko pszczele to wydzielina określonych gruczołów pszczół robotnic. Co ciekawe, mleczko to stanowi pokarm dla królowej pszczół. Niektórzy uważają, że to właśnie dzięki spożywaniu mleczka, królowa może żyć znacznie dłużej od innych członków pszczelej rodziny. Mleczko pszczele jest bardzo odżywczym produktem o specyficznym, dość ostrym zapachu. W jego składzie znajdują się głównie białka i węglowodany, a w mniejszej ilości też tłuszcze. Obecne są w nim takie składniki mineralne, takie jak żelazo, cynk, mangan, sód, wapń i fosfor, a także witaminy z grupy B. Choć mleczko pszczele najczęściej stosowane jest jako środek na odporność, nie udowodniono aby rzeczywiście wywierało ono pozytywny wpływ na zapobieganie infekcjom.
Gdzie kupić propolis? Jak wybrać dobry propolis?
Propolis, a także pyłek pszczeli i inne produkty pochodzące od pszczół można kupić w kilku miejscach: bezpośrednio z pasieki, w sklepach ze zdrową żywnością, aptekach oraz od sprzedawców internetowych. Jeśli zależy nam na świeżym produkcie, najlepszym wyborem wydaje się zakup bezpośrednio od pszczelarzy, którzy mają go w ofercie. Świeży kit pszczeli ma zazwyczaj jaśniejszy kolor i jest drobniejszy. Warto zapoznać się ze sposobem i okresem jego pozyskiwania, które to informacje widnieją na stronach niektórych pasiek. Kit pszczeli, zakupiony u przypadkowego sprzedawcy w Internecie może mieć wątpliwą jakość.
Innym rozwiązaniem są suplementy diety. Te również warto nabywać kierując się renomą i wiarygodnością danego producenta. Leki, w przeciwieństwie do suplementów, podlegają większej kontroli. Kupując
lek z propolisem wiemy dokładnie jaka jest jego zawartość. Produkty lecznicze są badane również pod kątem obecności zanieczyszczeń, co w przypadku suplementów nie jest już wymagane.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Kędzia B., Skład chemiczny i aktywność biologiczna propolisu pochodzącego z różnych rejonów świata, Postępy Fitoterapii, 2006, 1, 23-35
- Woźniak M., Kwiatkowska A., Hołderna-Kędzie E. i inni,Aktywność biologiczna ekstraktów z propolisu,Post Fitoter, 2021, 22 (1), 8-13, doi: 10.25121/PF.2021.22.1.8
- Barszcz W., Wojciechowska K.,Zastosowanie produktów pszczelich w kosmetologii i dermatologii,Aesth Cosmetol Med, 2022, 11(4), 147-152, doi: https://doi.org/10.52336/acm.2022.022
- Saeed M.A., Khabeer A., Faridi M., Makhdoom G.,Effectiveness of propolis in maintaining oral health: a scoping review,Can J Dent Hyg, 2021, 55 (3), 167-176
- Hajdo A., Dubielecka M., Mielczarek A.,Zastosowanie preparatów propolisu w procedurach stomatologicznych,Stomatologia po Dyplomie, 2016, 10
- Koszowska A., Dittfeld A., Nowak J., Ziora K.,Pszczoły i ich produkty - znaczenie dla zrównoważonego rozwoju roślin, zwierząt i ludzi,Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, 16, 2, 79-84
- Belluco P.E.S., Belluco R.Z.F., Reis C.M.S.,Allergic contact cheilitis caused by propolis: case report2022, 20, doi: 10.31744/einstein_journal/2022RC6151
