Jedną z najczęściej występujących chorób skóry u dzieci jest właśnie liszajec zakaźny. Przyczyny tej choroby są dobrze poznane. Jak dochodzi do zakażenia i jak rozpoznać liszajca zakaźnego? Jak wygląda leczenie tej choroby skóry?
Liszajec zakaźny – co to za choroba?
Liszajec zakaźny najczęściej rozpoznawany jest u dzieci w wieku 2-5 lat, choć może rozwinąć się u osób w każdym wieku. Jest to wysoce zakaźna choroba, wywoływana przez bakterie. Pojawia się głównie w miesiącach letnich. Sprzyjają temu warunki atmosferyczne, nasilone pocenie się oraz częstsze uszkodzenia skóry (otarcia, zadrapania, ukąszenia przez owady). Pojawiające się u pacjentów zmiany na skórze często swędzą lub wywołują ból. Szybkie wprowadzenie leczenia nie tylko przyspiesza zanikanie liszajca zakaźnego, ale również pomaga zapobiec zarażeniu kolejnej osoby.
Liszajec może występować jako nowa zmiana skórna (liszajec pierwotny) lub rozwinąć się na podłożu innej, obecnej już zmiany (liszajec wtórny). Liszajec pierwotny zazwyczaj szybciej ustępuje.
Rodzaje liszajca zakaźnego
Choroba ta może występować jako:
- liszajec pęcherzowy,
- liszajec niepęcherzowy.
Liszajec pęcherzykowy rozwija się rzadziej. Jego charakterystycznym objawem są wiotkie pęcherze wypełnione płynem. Częściej pojawia się liszajec niepęcherzowy. W jego przebiegu pojawiają się zmiany skórne pokrywające się żółtawymi strupami.
Czasami wyróżniane są
trzy typy liszajca zakaźnego: liszajec niepęcherzowy, pęcherzowy oraz niesztowica. Liszajec to zmiana powierzchowna, niegłęboka. Niesztowica sięga natomiast głębszych warstw skóry. Rozwija się owrzodzenie. Skóra wokół zmiany ma dość charakterystyczne fioletowe zabarwienie. Niesztowica jest trudniejsza w leczeniu i często pozostawia po sobie bliznę. Liszajec, niezależnie od tego czy ma on postać pęcherzy czy nie, zazwyczaj ustępuje bez pozostawienia blizny. O ile oczywiście nie dojdzie do nadkażenia powstałych zmian skórnych.
Liszajec zakaźny u dzieci i dorosłych
Liszajec to choroba bakteryjna, która zdecydowanie częściej rozwija się u małych dzieci. Pacjenci pediatryczni zazwyczaj nie dbają dostatecznie o higienę osobistą, co sprzyja rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów chorobotwórczych. Do zakażenia z łatwością dochodzi w miejscach, w których są większe skupiska osób: żłobki, przedszkola i innego rodzaju placówki. Liszajec dotyczy zazwyczaj dzieci w wieku 2-5 lat, choć liszajec pęcherzykowy występuje głównie u noworodków i małych niemowląt.
Liszajec niepęcherzowy w większości przypadków rozwija się w okolicy twarzy (okolice ust, nosa) oraz na kończynach w miejscu urazu, zadrapania lub ukąszenia owada. Pęcherzowa postać
liszajca zakaźnego również występuje na twarzy, a także na tułowiu, pośladkach i w obrębie krocza. Lokalizacje te są najczęstsze, jednak warto pamiętać, że liszajec może rozwinąć na dowolnej części ciała. Zmiany mogą być pojedyncze lub liczne.
Liszajec zakaźny - objawy i charakterystyczne zmiany skórne
Cechą charakterystyczną liszajca pęcherzowego są wspomniane już wiotkie pęcherze wypełnione płynem. W początkowym okresie, na powierzchni skóry pojawiają się najczęściej niewielkie pęcherzyki, które dość szybko zaczynają się powiększać. Ich średnica może przekraczać kilka centymetrów. Płyn w pęcherzykach może być przezroczysty, choć u wielu pacjentów z czasem nabiera mętnego, ropnego charakteru. Pęcherze łatwo i szybko pękają. Widoczna nadżerka stopniowo zaczyna zanikać.
Objawy liszajca niepęcherzowego to różnej wielkości wysiękowe, wilgotne zmiany, które po kilku dniach pokrywane są przez żółtawe,
miodowe strupy. Po ich oderwaniu się od powierzchni skóry, widoczne jest zaczerwienienie naskórka, które stopniowo zanika. Zmiany występujące w przebiegu liszajca niepęcherzowego zazwyczaj są swędzące. Mogą wywoływać duży dyskomfort u dziecka, które odczuwa silną potrzebę podrapania swędzącego miejsca.
U pacjentów z liszajcem zakaźnym bardzo rzadko pojawiają się objawy ogólne, takie jak
powiększone okoliczne węzły chłonne, podwyższona temperatura ciała czy ogólne osłabienie. Jeśli jednak takie dolegliwości wystąpią, lekarz może skierować pacjenta na leczenie w szpitalu.
Liszajec zakaźny – przyczyny. Co sprzyja zakażeniu?
Liszajec zakaźny jest bakteryjną chorobą skóry, która najczęściej powodowana jest przez gronkowca złocistego - Staphylococcus aureus. Rzadziej, zakażenie wywoływane jest przez paciorkowca Steptococcus pyogenes. Część społeczeństwa jest nosicielami tych patogenów. Stanowią one element mikrobioty jamy nosowo-gardłowej, a rzadziej również skóry, okolic intymnych i innych części ciała. Nosicielstwo jest bezobjawowe i może być trwałe (ok. 10% populacji) lub przejściowe (70-90% populacji). Czasami dochodzi jednak do samozakażenia lub przeniesienia patogenów na inną osobę, u której wywołują one zakażenie. Gronkowce rozprzestrzeniać się mogą zarówno przez bezpośredni kontakt z pacjentem będącym nosicielem lub zarażonym bakterią, jak i przez kontakt pośredni - z przedmiotami, na których znajdują się te patogeny.
Liszajec może pojawić się jako
nowa zmiana skórna lub zmiana wtórna. W tym drugim przypadku, uszkodzenie bariery naskórka ułatwia bakteriom przedostanie się przez nią. Liszajec wtórny częściej więc rozwija się w miejscach po ukąszeniach owadów lub okolicach wykwitów pojawiających się podczas zaostrzenia atopowego zapalenia skóry. Zmiany charakterystyczne dla liszajca mogą również wystąpić u pacjentów ze świerzbem lub grzybicą skóry. Na rozwój choroby narażone są w większym stopniu także osoby przyjmujące leki osłabiające układ odpornościowy (leki immunosupresyjne).
Liszajec zakaźny - przyczyny liszajca są dobrze poznane. Za rozwój choroby odpowiadają bakterie, najczęściej gronkowce, a dokładniej gronkowiec złocisty Stahylococcus aureus. Bezpośredni kontakt z osobą chorą lub osobą będącą bezobjawowym nosicielem tych bakterii sprzyja rozprzestrzenianiu się zakażenia.
Jak rozpoznać liszajca zakaźnego?
Badanie fizykalne jest zazwyczaj wystarczające do rozpoznania choroby. Charakterystyczne wykwity z miodowymi strupami lub ogniska z powstającymi pęcherzykami o wiotkich ścianach, wypełnionych płynem, są na tyle wyróżniające się, że zlecanie dodatkowych badań najczęściej nie jest konieczne. Zdarza się jednak, że lekarz ma wątpliwości co do diagnozy i zleca pobranie wymazu ze zmiany.
Istotne jest odróżnienie liszajca od innych
chorób skóry, które mogą przebiegać podobnie. Są to przede wszystkim: kontaktowe zapalenie skóry, świerzb, pęcherzyca, opryszczkowe zapalenie skóry, półpasiec i ospa wietrzna. Choroby te wiążą się z występowaniem zmian, które mogą ulec nadkażeniu przez gronkowce lub paciorkowce. Czasami schorzenia te występują więc jednocześnie.
Liszajec - jak nie dopuścić do zarażania?
Jedną z form profilaktyki tej choroby jest dbanie o higienę osobistą. W przypadku małych dzieci jest to dość trudne. Warto jednak od najmłodszych lat tłumaczyć im konieczność częstego mycia rąk. Dzieci powinny korzystać w placówkach z własnych ręczników oraz innych przyborów. Pomoże to ograniczyć rozprzestrzenianie się bakterii. Oczywiście nie da się zupełnie wyeliminować przenoszenia patogenów między dziećmi. Używają one wielu tych samych przedmiotów i znajdują się w większym skupisku osób, co sprzyja zakażeniu.
W profilaktyce liszajca istotne jest też niepuszczanie maluchów do żłobka lub przedszkola do momentu ustąpienia
objawów choroby lub do 48 godzin po rozpoczęciu leczenia. Dotyczy to również starszych pacjentów - zalecana jest rezygnacja z pójścia do pracy lub (jeśli jest możliwość) praca zdalna. Ważne jest także prawidłowe leczenie choroby podstawowej, jeśli to na jej podłożu pojawia się liszajec. U pacjentów cierpiących na takie choroby jak kontaktowe zapalenie skóry,
atopowe zapalenie skóry lub grzybica, liszajec rozwija się częściej.
W przypadku częstych
nawrotów choroby warto sprawdzić, czy pacjent nie jest nosicielem bakterii odpowiedzialnych za rozwój liszajca. Jeśli nosicielstwo zostanie potwierdzone, lekarz może podjąć decyzję o konieczność eradykacji, czyli pozbycia się drobnoustrojów, które stanowią jeden z elementów fizjologicznej mikobioty. Wyeliminowanie tych bakterii pomaga zapobiegać nawrotom omawianej choroby skóry.
Leczenie liszajca zakaźnego
Z uwagi na fakt, że liszajec zakaźny jest bakteryjną chorobą skóry, w jej leczeniu często wykorzystuje się antybiotyki. W większości przypadków wystarczy terapia miejscowa. Spośród antybiotyków, zazwyczaj stosuje się lek z kwasem fusydowym lub mupirocyną (dostępne jedynie na receptę). Ze względu jednak na rosnącą od kilku lat oporność bakterii na te antybiotyki, aktualne wytyczne NICE (Narodowego Instytutu Zdrowia i Doskonałości Klinicznej) jako lek pierwszego wyboru uwzględniają krem zawierający nadtlenek wodoru w stężeniu 1%. W Polsce taki preparat nie jest jednak dostępny. Można natomiast nabyć żel z 3% nadtlenkiem wodoru - Peroxygel 3,0.
Czasami do terapii włączane są
antybiotyki doustne. Leki te zalecane są głównie przy liszajcu pęcherzowym lub rozsianej postaci liszajca niepęcherzowego. Lekarz może rekomendować antybiotyki doustne również pacjentom w większym stopniu zagrożonym wystąpieniem groźnych powikłań lub z uogólnionym przebiegiem choroby (gorączka, powiększenie węzłów chłonnych).
Jak długo trwa leczenie liszajca zakaźnego?
Jak długo trwa leczenie liszajca zakaźnego? Omawiana choroba bakteryjna ma charakter samoograniczający i zazwyczaj ustępuje samoistnie. U pacjentów z pierwotnym liszajcem zakaźnym, objawy choroby utrzymują się 2-3 tygodnie, a przy liszajcu wtórnym zmiany mogą być obecne na skórze nieco dłużej. Mimo tego zaleca się jak najszybsze wprowadzenie odpowiedniego leczenia, ponieważ z jednej strony przyspiesza ono ustępowanie zmian, a z drugiej ogranicza przenoszenie się bakterii na kolejne osoby. Po upływie 48 godzin od rozpoczęcia terapii pacjent może wrócić do kontaktów społecznych bez obawy o zarażanie innych osób. Leczenie zazwyczaj trwa 5-7 dni.
Liszajec zakaźny – czy można wyleczyć domowymi sposobami?
Można spotkać się z różnymi domowymi sposobami na liszajca zakaźnego, które mają pomóc pozbyć się zmian na skórze, bez konieczności ich leczenia preparatami dostępnymi w aptece. Przykładowe metody to kompres z siemienia lnianego, maseczka z płatków owsianych, miód Manuka lub olejek z drzewa herbacianego. Wymienione domowe sposoby na liszajca zakaźnego nie mają jednak udowodnionej skuteczności w tym wskazaniu. Nie można też zakładać, że ich zastosowanie ograniczy zarażanie kolejnych osób. Leczeniem pierwszego wyboru powinny być wskazane wcześniej środki przeciwbakteryjne.
Szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia liszajca zakaźnego (lekami przeciwbakteryjnymi) przyspiesza ustąpienie zmian skórnych oraz ogranicza rozprzestrzenianie się zakażenia. Domowe sposoby nie mają udowodnionej skuteczności w leczeniu liszajca i nie zapobiegają wystąpieniu powikłań.
Liszaj płaski, a liszajec zakaźny – jak odróżnić?
Liszaj płaski to choroba skóry i błon śluzowych, która występuje głównie u osób dorosłych między IV a VI dekadą życia. Zmiany pojawiające się na skórze są płaskie, sinofioletowe i lśniące. Charakterystyczna jest widoczna na ich powierzchni siatka, tzw. siateczka Wickhama. Grudki mogą występować pojedynczo lub zlewać się w większe skupiska. Zmiany rozwijające się w przebiegu liszaja płaskiego są zazwyczaj bardzo swędzące. Pojawiają się głównie w obrębie kończyn, tułowia i dolnej części pleców. Liszaj płaski rzadko rozwija się na twarzy. Inaczej jest w przypadku liszajca zakaźnego, którego typową lokalizacją jest właśnie skóra twarzy. Zmiany chorobowe również są inne - przy liszajcu zakaźnym pojawiają się wykwity (może być obecny wysięk), które po kilku dniach przekształcają się w "miodowe" strupy. Terapia liszaja płaskiego, w porównaniu z liszajcem zakaźnym, jest znacznie trudniejsza i dłuższa.
Liszajec zakaźny - powikłania
Liszajec zakaźny jest zazwyczaj chorobą o łagodnym przebiegu. Powikłania zdarzają się rzadko. Częściej dotyczą pacjentów z obniżoną odpornością. Ta grupa chorych narażona jest na cięższy przebieg choroby oraz wyższe ryzyko wystąpienia komplikacji. Możliwe powikłania to:
- zapalenie tkanki łącznej,
- zapalenie szpiku kostnego,
- zapalenie kości,
- zapalenie naczyń chłonnych,
- gronkowcowy zespół oparzonej skóry,
- paciorkowcowe zapalenie kłębuszków nerkowych,
- posocznica.
Spośród ewentualnych powikłań (które ogólnie zdarzają się obecnie rzadko) stosunkowo częściej dochodzi do zapalenia tkanki łącznej, a rzadziej do zapalenia kości, ropnego zapalenia stawów czy sepsy. Więcej informacji na temat zakażenia gronkowcem oraz jego ewentualnych konsekwencji można znaleźć w artykule:
Gronkowiec - jak przebiega zakażenie, objawy, leczenie. Liszajec zakaźny to jedna z najczęściej rozwijających się chorób dermatologicznych u małych dzieci. Warto poznać przyczyny tej choroby oraz jej objawy, aby w razie ich wystąpienia zgłosić się do lekarza i ograniczyć kontakt chorego z innymi osobami. Szybkie wprowadzenie leczenia przy pomocy preparatów przeciwbakteryjnych o udowodnionej skuteczności przyspiesza ustąpienie zmian na skórze.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Hitwe S.H., Tidman M.J.,Prompt treatment of impetigo reduces risk of spread. The Practitioner 2020, 263 (1838): 17-20
- Abrha S., Tesfaye W., Thomas J.Intolerable Burden of Impetigo in Endemic Settings: A Review of the Current State of Play and Future Directions for Alternative Treatments. Antibiotics (Basel).2020; 9 (12): 909, doi: 10.3390/antibiotics9120909
- Geria A.N., Schwartz R.A.,Aktualne informacje dotyczące liszajca: nowe wyzwanie w erze metycylinooporności.Dermatologia po Dyplomie 2010, 1 (6): 42-49
- Barańska-Rybak W., Nowicki R., Arłukowicz E., Samet A.,Nosicielstwo Staphylococcus aureus w jamie nosowej.Przew Lek 2003, 6, 9, 28-33
- Wagner G., Rose Ch., Sachse M.M.,Odmiany kliniczne liszaja płaskiego.Dermatologia po Dyplomie 2013, 4 (5): 4-16
