Ból ucha u dziecka najczęściej wynika z ostrego zapalenia ucha środkowego. Może mieć też inne przyczyny, takie jak zalegający czop woskowinowy, ciało obce lub uraz mechaniczny. Kiedy udać się z dzieckiem do lekarza? Czy istnieją skuteczne i bezpieczne domowe sposoby na ból ucha u dzieci?
Ból ucha u dziecka – objawy
Ból ucha u dziecka jest częstą dolegliwością. Zwykle powstaje w wyniku zapalenia ucha środkowego lub ucha zewnętrznego. Może mieć też inne przyczyny, które nie są bezpośrednio związane z uchem. U niemowląt i małych dzieci, ból ucha może pojawić się w związku z zapaleniem migdałków lub gardła. Niezależnie jednak od powodu, ból ucha jest nieprzyjemną dolegliwością, która może dość wyraźnie odbić się na samopoczuciu dziecka. U maluchów do mniej więcej 3-ego roku życia, ból ucha może nie być łatwy do zdiagnozowania. Dzieci w tym wieku nie są jeszcze w stanie same określić miejsca zlokalizowania przykrych objawów. Ból ucha może dawać o siebie znać poprzez:
- rozdrażnienie,
- większą płaczliwość,
- spadek apetytu,
- problemy ze snem, częste przebudzanie się z płaczem,
- gorączkę,
- czasem wymioty.
W przypadku bólu ucha wynikającego ze stanu zapalnego, może pojawić się upośledzenie słuchu i szumy uszne. Symptomy te mogą być zgłaszane przez starsze dzieci. U niemowląt może natomiast zdarzać się pociąganie za chore uszko, a także przerywanie posiłku z płaczem. Ból ucha ma zwykle duże nasilenie, kiedy jego przyczyną jest schorzenie dotyczące tego narządu. Jeśli natomiast przyczyna leży w innym miejscu, dolegliwości są mniej intensywne, ale zwykle trwają dłużej i mają tendencję do nawracania.
Nie wszystkie wymienione wyżej objawy muszą występować jednocześnie. Ból ucha może pojawić się bez wymiotów, czy też wysokiej temperatury. Choć gorączka jest typowym objawem ostrego zapalenia ucha środkowego, u części małych pacjentów w ogóle nie występuje lub ma niewielkie nasilenie.
Oprócz bólu ucha może pojawić się też wyciek ropnej wydzieliny z ucha. Świadczy on o samoistnej perforacji błony bębenkowej. Zanim dojdzie do wycieku, ból najczęściej ulega nasileniu i może być bardzo uciążliwy dla malucha. Po pęknięciu błony dochodzi do spadku intensywności dolegliwości. Mimo ustąpienia bólu, warto z dzieckiem udać się do lekarza, aby sprawdzić stan ucha i proces gojenia się błony bębenkowej.
Katar a ból ucha u dziecka
Najczęstszą przyczyną bólu ucha u dziecka jest ostre zapalenie ucha środkowego. Schorzenie to rozwija się zazwyczaj pod wpływem infekcji dotyczącej nosa i nosogardzieli. Jak dochodzi do przeniesienia zakażenia do ucha? Nosogardziel połączona jest z uchem środkowym za pomocą trąbki słuchowej, zwanej też trąbką Eustachiasza. Podczas infekcji, błona śluzowa nosa i nosogardzieli jest obrzęknięta i przekrwiona. Produkowana w nadmiarze wydzielina może przedostać się do ucha środkowego i wywierać ucisk na błonę bębenkową. Choć początkowo zakażenie ma zwykle pochodzenie wirusowe, z czasem może dojść do nadkażenia bakteryjnego. Z tego właśnie powodu, katar występujący jednocześnie z bólem ucha, może wskazywać na ostre zapalenie ucha u dziecka wywołane przez wirusy lub bakterie.
Szacuje się, że nawet 1 na 5 infekcji dotyczących górnych dróg oddechowych u dzieci prowadzi do rozwoju ostrego zapalania ucha.
Wynika to przede wszystkim z przyczyn anatomicznych. U niemowląt i małych dzieci trąbka słuchowa jest krótsza i umiejscowiona bardziej poziomo. Takie położenie zwiększa ryzyko przeniesienia zakażenia w obrębie górnych dróg oddechowych. Dodatkowo, infekcje w tym wieku zdarzają się znacznie częściej niż u osób dorosłych, ze względu na stopniowe kształtowanie się układu immunologicznego.
Przyczyny bólu ucha u dziecka
Ból ucha u dzieci może mieć różne przyczyny. Oprócz wspomnianego ostrego zapalenia ucha środkowego, może być to:
- ciało obce zaklinowane w obrębie przewodu słuchowego zewnętrznego,
- zapalenie ucha zewnętrznego - u dzieci występuje znacznie rzadziej niż u dorosłych,
- zaczopowanie przewodu woskowiną,
- użądlenie lub ukąszenie przez owady,
- krwiaki małżowiny usznej,
- uraz mechaniczny,
- odmrożenie lub oparzenie małżowiny usznej,
- półpasiec uszny - na skórze małżowiny usznej, a także we wnętrzu ucha można zaobserwować charakterystyczne wykwity,
- urazy głowy.
Przyczyną bólu ucha u dzieci może być też przewlekłe zapalenie ucha środkowego, które najczęściej rozwija się u pacjentów po przebytym ostrym zapaleniu ucha środkowego w wyniku nieprawidłowego leczenia choroby. Ból ucha może wiązać się też z innymi powikłaniami przebytych chorób dotyczących narządu słuchu, np. zapaleniem wyrostka sutkowatego. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w dalszej części artykułu. Rzadką przyczyną dolegliwości bólowych są też zmiany nowotworowe.
Ból ucha może być również wynikiem chorób zlokalizowanych poza narządem słuchu. Jest to tzw. wtórny ból ucha, określany też jako otalgia wtórna. Ze względu na sposób unerwienia czuciowego ucha, ból z wielu innych miejsc w organizmie może przenieść się właśnie do uszu. Dotyczy to m.in. kręgosłupa szyjnego, tarczycy, krtani, jamy ustnej i narządów klatki piersiowej. Wspólne unerwienie tych struktur z uchem powoduje niejako przeniesienie bólu. Otalgia wtórna zwykle jest spowodowana przez stan zapalny zębów, próchnicę, zahamowanie wzrostu trzeciego trzonowca, stan zapalny migdałków, zapalenie gardła lub zmiany w okolicach kręgosłupa szyjnego.
Ból ucha u dziecka – diagnostyka. Kiedy udać się do lekarza?
Bolące ucho u dzieci wymaga konsultacji z lekarzem. Złe samopoczucie malucha, gorączka i inne objawy nie są charakterystyczne dla chorób ucha i bez wykonania odpowiedniego badania trudno jest prawidłowo zdiagnozować chorobę. Podstawowe badanie przeprowadzane w przypadku bólu ucha to otoskopia. Umożliwia ona dokładną ocenę stanu ucha zewnętrznego i błony bębenkowej. Lekarz najczęściej sprawdza też gardło i bada węzły chłonne. W większości przypadków, takie postępowanie jest wystarczające do tego, aby stwierdzić najczęstszą przyczynę bólu ucha u dzieci, czyli ostre zapalenie ucha środkowego. Rzadziej konieczne są dodatkowe badania, takie jak morfologia, badanie audiometryczne oceniające zmysł słuchu lub RTG.
Jeśli przyczyną bólu jest ciało obce w uchu, w większości przypadków również należy zgłosić się z maluchem do lekarza. Kilkuletnie dzieci mają czasem skłonność do wkładania różnorodnych przedmiotów do jam ciała, w tym również ucha. Nie każdy zalegający wewnątrz kanału słuchowego przedmiot będzie powodował natychmiastowe wystąpienie bólu u dziecka. Niektóre ciała obce, w wyniku długotrwałego pozostawienia w obrębie ucha zewnętrznego, powodują wystąpienie stanu zapalnego przewodu słuchowego. Dopiero po kilku dniach, a nawet tygodniach może pojawić się ból ucha, obrzęk lub ropny wyciek. Z podejrzeniem bólu ucha u dziecka lub innymi niepokojącymi objawami zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Samodzielne próby usuwania ciał obcych z ucha u dzieci niosą ryzyko głębszego przemieszczenia się przedmiotu lub uszkodzenia struktur ucha.
Leczenie bólu ucha u dzieci
Leczenie bólu ucha u dziecka zależy od przyczyny dolegliwości. Zalegający w uchu przedmiot należy usunąć. Natomiast stan zapalny przewodu słuchowego wywołany długotrwałym przebywaniem przedmiotu w uchu wymaga już innego podejścia. Inaczej też wygląda leczenie ostrego zapalenia ucha. W takim przypadku zaleca się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Może to być np. zawiesina z ibuprofenem lub paracetamolem. Zapalenie ucha u dziecka wywołuje ból, który najczęściej sam ustępuje w przeciągu 24-48 godzin. Stosowanie w tym okresie leków na ból i gorączkę bezpiecznych dla dzieci, pomoże uśmierzyć odczuwane dolegliwości i poprawić samopoczucie. Obecnie uważa się, że lekiem po który warto sięgnąć w pierwszej kolejności w przypadku ostrego zapalenia ucha, o ile nie ma żadnych przeciwwskazań, jest ibuprofen. Stosowany w zalecanych dawkach wykazuje silniejsze działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe przy zachowaniu podobnego bezpieczeństwa do paracetamolu.
Krople do uszu zawierające substancje przeciwbólowe lub wyciągi ziołowe nie są obecnie zalecane do leczenia stanów zapalnych narządu słuchu. Wynika to z braku danych, potwierdzających jednoznacznie ich skuteczność w tym wskazaniu. Podobnie jak krople obkurczające błonę śluzową nosa i preparaty przeciwhistaminowe.
Zastosowanie antybiotyku u większości małych pacjentów nie jest konieczne. Nawet wtedy, gdy przyczyną zapalenia są bakterie. Są jednak takie grupy chorych, u których lekarz zaleca wdrożenie antybiotyku już na wczesnym etapie infekcji. Dotyczy to m.in. dzieci w pierwszym półroczu życia, z bardzo nasilonymi objawami, wyciekiem z ucha, obustronnym stanem zapalnym ucha i zaburzeniami odporności. U pozostałych dzieci, zaleca się jednak czujną obserwację dziecka. Jeśli symptomy się nasilą lub po ustąpieniu znów powrócą, konieczna jest pilna wizyta u lekarza.
Ból ucha wywołany zaleganiem woskowiny wymaga usunięcia jej nadmiaru z przewodu słuchowego. U dzieci ze skłonnością do produkowania zwiększonej ilości wydzieliny, warto systematycznie stosować preparaty do higieny uszu. W ich składzie można znaleźć oleje roślinne lub glicerynę. Substancje te ułatwiają rozpuszczenie korków woskowinowych, a dzięki temu powodują łatwiejsze ich usunięcie. Przykładowe preparaty, które można zastosować u dziecka to Vaxol i Antotalgin Natural. Czasem konieczne jest usunięcie zalegającego czopu z woskowiny w gabinecie zabiegowym.
Domowe sposoby na ból ucha u dziecka
Domowe sposoby na bolące ucho u dziecka najczęściej nie są wystarczająco bezpieczne, aby je stosować. Patyczki higieniczne wykorzystywane do usuwania nadmiaru zalegającej wydzieliny, niosą ryzyko zbyt głębokiego umieszczenia w przewodzie słuchowym, łącznie z uszkodzeniem błony bębenkowej. Znacznie bezpieczniejszą metodą jest korzystanie z wyżej wymienionych preparatów do higieny uszu. Nie zaleca się również zatykania ucha watą. Zgodnie z panującą powszechnie opinią, takie działanie ma na celu zapobieganie zapaleniu ucha. W rzeczywistości, wata nie chroni przed zachorowaniem, a dodatkowo stwarza ryzyko zagnieżdżenia się w przewodzie słuchowym. Świecowanie ucha jest nie tylko nieskuteczne, ale też niebezpieczne. Jest to zatem kolejna domowa metoda na ból ucha u dziecka, z której nie należy korzystać.
Inne sposoby, niegdyś często stosowane na ból ucha, to używanie olejku kamforowego. O ile może być on wsmarowany w zewnętrzną część ucha lub aplikowany w formie okładu na ucho, o tyle zdecydowanie nie zaleca się wkraplania olejku kamforowego do przewodu słuchowego. Wiąże się to z ryzykiem podrażnienia skóry i błony bębenkowej. Szczególnie niebezpieczne jest stosowanie tego olejku do ucha, jeśli już doszło do uszkodzenia błony bębenkowej, czego nie wiadomo bez przeprowadzenia odpowiedniego badania. W takiej sytuacji, zastosowanie olejku kamforowego grozi nawet trwałym pogorszeniem słuchu.
Ból ucha u dziecka – możliwe powikłania
Powikłania chorób ucha, które wywołują ból, są rzadkie. Brak leczenia lub niewłaściwe dobrane preparaty mogą skutkować stopniowym rozprzestrzenianiem się infekcji na znajdujące się w bliskiej odległości tkanki. Wśród możliwych powikłań znajduje się zapalenie wyrostka sutkowatego. Można zaobserwować wówczas silne zaczerwienienie i obrzęk za małżowiną uszną. Ucho delikatnie odstaje, ze względu na pojawiającą się opuchliznę. Oprócz silnego bólu, występuje też gorączka. Ostre zapalenie ucha może przekształcić się w przewlekłą infekcję, która najczęściej wymaga leczenia chirurgicznego. Inne powikłania, które mogą wystąpić to zapalenie ucha wewnętrznego, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i ropień mózgu. Ryzyko pojawienia się tych komplikacji nie jest wysokie.
Ból ucha u dzieci jest częstą dolegliwością, która może mieć różnorodne przyczyny. Jedynie lekarz jest w stanie sprawdzić co może powodować ból ucha u dziecka. Odpowiednie badania i leczenie umożliwi poprawę stanu zdrowia malucha i szybszy powrót do normalnej aktywności.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Zakrzewska A., Ból ucha u dziecka, Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/objawy/74807,bol-ucha-u-dzieck.
- Hryniewicz W., Albrecht P., Radzikowski A., Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego, Narodowy Program Ochrony Antybiotyków, 2016, s. 65-71.
- Krawiec M., Pediatra I, PZWL, 2019, s. 1261-1268.
