W przeszłości olej rycynowy uznawany był za domowe lekarstwo na większość powszechnych dolegliwości. Jego ugruntowane zastosowanie medyczne dotyczy jednak obecnie tylko jednego wskazania. Kiedy warto sięgnąć po olej rycynowy? Jakie są jego właściwości i na co zwracać uwagę decydując się na zakup oleju rycynowego?
Czym jest olej rycynowy?
Olej rycynowy (Oleum Ricini, Castor Oil) zwany jest również olejem rącznikowym, ponieważ pochodzi z nasion rącznika pospolitego (Ricinus communis). Zostaje on wytwarzany poprzez wytłaczanie nasion rącznika na zimno, a następnie wygotowanie ich z wodą. Taka metoda otrzymywania oleju rycynowego pozwala na pozbycie się rycyny. Jest to jedna z najbardziej toksycznych substancji pochodzących od roślin. W zależności od dawki, jak i drogi zatrucia, rycyna może powodować krwawienie z przewodu pokarmowego, martwicę kanalików nerkowych, a także martwicze zapalenie płuc. Z uwagi na szczególne cechy rycyny, substancja ta jest badana pod kątem użycia jej do leczenia nowotworów i innych chorób.
Olej rycynowy ze względu na łatwą dostępność i niewysoki koszt jest wykorzystywany wszechstronnie. Zarówno sam olej, jak i jego pochodne stosowane są w medycynie i farmacji, a także w przemyśle kosmetycznym. Olejek wchodzi w skład niektórych produktów do pielęgnacji rzęs i paznokci. Jest składnikiem tworzyw sztucznych, płynów hydraulicznych i powłok ochronnych. Z właściwości oleju rycynowego korzysta się również w przemyśle spożywczym, wykorzystując go jako dodatek do żywności.
Właściwości fizykochemiczne oleju rycynowego
Olej rycynowy ma lepką, gęstą konsystencję. Przyjmuje jasnożółte zabarwienie. Ma specyficzny, dość łagodny smak. W im niższej temperaturze jest przechowywany, tym staje się bardziej mętny. Poniżej temperatury -10°C zaczyna krzepnąć - przechodzić ze stanu płynnego w stan stały. Jest prawie zupełnie nierozpuszczalny w wodzie.
Pod względem chemicznym, głównym składnikiem oleju jest kwas rycynolowy. Jego zawartość wynosi aż 80-90% oleju. W dużo mniejszych ilościach znajdziemy w nim również kwas linolowy, oleinowy, stearynowy, palmitynowy i inne. Olejek rycynowy może zawierać też witaminę E i beta-sitosterol.
Jakie są właściwości lecznicze oleju rycynowego?
O oleju rycynowym mówimy najczęściej w kontekście leczenia zaparć. Jest on uważany za skuteczny środek przeczyszczający. Ogranicza absorpcję płynów z jelita cienkiego. Rozluźnia masy kałowe i ułatwia ich pasaż przez jelita. Dodatkowo, stymuluje perystaltykę jelit, co również pomaga w wypróżnieniu. Olej rycynowy zastosowanie w terapii zaparć miał już w czasach starożytnych.
Olejem rycynowym, przez wzgląd na jego specyficzny skład i cechy, interesuje się wielu naukowców. Uważa się, że może on działać przeciwzapalnie, przeciwutleniająco, przeciwcukrzycowo, a także ochronnie w stosunku do komórek wątroby. Może wpływać korzystnie również na funkcjonowanie komórek układu odpornościowego. Na obecną chwilę, nie ma jednak dowodów na potwierdzenie tego działania. W medycynie ludowej można się też spotkać ze stosowaniem oleju rycynowego w formie okładów na skórę. Takie kompresy wykorzystuje się przy różnorodnych schorzeniach wątroby, jelita grubego, a także przy dolegliwościach pochodzących z pęcherzyka żółciowego. Korzystanie z kompresów na bazie oleju rycynowego również nie ma potwierdzonej skuteczności.
W XIX wieku olej rycynowy stosowano powszechnie w zatruciach pokarmowych, problemach z wypróżnieniem, a także chorobach powodowanych przez pasożyty. Obecnie, wykorzystuje się go jedynie w krótkotrwałym leczeniu ostrych zaparć.
Inny wykorzystaniem Oleum Ricini jest indukcja porodu. Stymulując ruchy perystaltyczne jelit, ma on wywołać skurcze macicy i przyspieszyć poród. W przeszłości był on częściej wykorzystywany do indukcji porodu, natomiast obecnie ta metoda nie jest zalecana. Podawanie oleju kobietom w ciąży może prowadzić do wystąpienia poważnych komplikacji. Jednocześnie, dysponujemy bezpieczniejszymi sposobami indukcji porodu, dlatego korzystanie z oleju nie ma już uzasadnienia.
Olejek rycynowy – jak go stosować?
Olej rycynowy jako środek leczniczy stosuje się doustnie. Może być on również nakładany miejscowo, w celu pielęgnacji nie tylko włosów, ale również skóry głowy, brwi, rzęs i paznokci. Wspomniane wyżej zostały kompresy z oleju, które także nakłada się na określone obszary ciała. Okłady nasączone rycynowym olejem czasami wykorzystywane są również w celu łagodzenia bólu pleców i głowy. Płyn ten można stosować też w niewielkiej ilości do masażu skóry.
Istnieją sprzeczne informacje na temat stosowania oleju rycynowego u nastolatków. Najczęściej, zaleca się go jedynie osobom dorosłym. Wielu specjalistów dopuszcza jednak możliwość podania go młodzieży powyżej 12. roku życia. W tej grupie wiekowej, rekomenduje się jednorazowe podanie 1-2 łyżeczek (4-8 g) oleju rycynowego. Osoby dorosłe powinny przyjąć 1-2 łyżki (12-24 g) leku. Działanie przeczyszczające pojawia się po około 2-3 godzinach od zażycia oleju. Lek ten ma tzw. ugruntowane zastosowanie medyczne w leczeniu zaparć. Innymi słowy mówiąc, ma udowodnioną skuteczność i bezpieczeństwo stosowania.
Aktualnie, dostępnych jest wiele preparatów z olejem rycynowym, które mogą nieco różnić się zalecanym dawkowaniem. Przed użyciem konkretnego produktu leczniczego, warto zapoznać się z ulotką. Niektóre leki mogą być podawane dzieciom już od 7. roku życia.
Zastosowanie kosmetyczne olejku rycynowego
Olejek rycynowy jest obecnie częściej wykorzystywany do pielęgnacji twarzy, włosów, a także pielęgnacji rzęs i brwi niż do leczenia zaparć. Stosowany jest na blizny, przebarwienia, zmiany trądzikowe i inne problemy dermatologiczne. Można go użyć do:
- mycia twarzy - olej ten ma bardzo dobre właściwości oczyszczające skórę. Przy jego pomocy można dogłębnie i dokładnie pozbyć się ze skóry pozostałości kosmetyków, łoju i pyłu. Do oczyszczania skóry olejami przekonuje się coraz więcej osób. Olejek rycynowy to skuteczny i bezpieczny preparat, który wzmacnia warstwę hydrolipidową naskórka i niweluje uczucie suchości skóry. Najczęściej jest on stosowany w połączeniu z innym olejem, ponieważ w przeciwnym razie trudno byłoby go usunąć ze skóry,
- pielęgnacji włosów - olej rycynowy na włosy stosuje się w celu ich wzmocnienia, odżywienia, przeciwdziałania nadmiernemu wypadaniu i pobudzenia ich do wzrostu. Do olejowania włosów ze względu na duża gęstość i trudność przy zmywaniu, nie zaleca się stosowania czystego oleju rycynowego, ale jego mieszanki. Można połączyć go np. z olejem z pestek winogron, oliwą z oliwek czy olejem ze słodkich migdałów. Taką mieszankę olejów można nakładać na nasadę włosów i rozprowadzać na całej ich długości. Oleje wmasowywane w skórę głowy mają łagodzić suchość i podrażnienia skóry, odżywić cebulki włosów i pobudzić ich wzrost. Olej rycynowy wtarty we włosy w czystej postaci, może je przesuszać,
- zadbania o rzęsy i brwi - olej można nanosić na brwi i rzęsy za pomocą szczoteczki. Dostępne są również gotowe preparaty, w których jednym ze składników jest właśnie olej rycynowy (np. intensywnie regenerujący krem do rzęs na noc L'biotica Repair Lash 2). Dzięki niemu, włosy szybciej rosną. Olej rycynowy jest stosowany przez osoby marzące o pięknych, długich rzęsach. Podczas aplikacji oleju na rzęsy należy pamiętać o tym, że działa on drażniąco na oczy. Z tego powodu warto uważnie i ostrożnie nakładać wybrany preparat, aby nie dostał się on do oka,
- wzmocnienia paznokci - regularne nakładanie na płytkę olejku rycynowego przywraca paznokciom blask, wzmacnia je, regeneruje i ogranicza ich rozdwajanie. Można go wmasować na noc w paznokcie lub użyć go na ciepło. W tym przypadku zaleca się moczenie paznokci przez kilka minut w olejku podgrzanym do temperatury ok. 30°C.
Uważa się, że olej rycynowy stymuluje wzrost włosów, wzmacnia je i regeneruje. Można nakładać go na całą długość włosów. Warto łączyć go z innym olejem lub naftą kosmetyczną. Nakładany w czystej postaci na końcówki włosów może prowadzić do ich przesuszenia.
Olej rycynowy na zaparcia i przeczyszczenie
Olej rycynowy po zażyciu doustnym rozpada się pod wpływem enzymów trzustkowych do gliceryny i kwasu rycynolowego. Ten ostatni w wyniku dalszych przemian ulega zmydleniu z wytworzeniem mydeł potasowych i sodowych. Działają one drażniąco na jelita. Stymulują ruchy perystaltyczne jelit. Jednocześnie powodują lekkie przekrwienie błony śluzowej. W wyniku ich działania dochodzi do zwiększonego napływu wody do światła jelita. Prowadzi to do wzrostu uwodnienia mas kałowych. Olej rycynowy ułatwia wypróżnienie. Można go stosować przy zaparciach ostrych. Ze względu na jego działanie drażniące w stosunku do ścian jelit, nie należy przyjmować go długotrwale. Olej rycynowy uważany jest za skuteczny i bezpieczny środek na zaparcia. Efekt działania pojawia się po ok. 2-3 godzinach. Nie zaleca się jego stosowania przez okres dłuższy niż tydzień czasu bez konsultacji z lekarzem.
Przeciwwskazania przy stosowaniu olejku rycynowego
Olejek rycynowy stosowany na porost włosów, paznokci, poprawę ich kondycji, a także wykorzystywany do pielęgnacji skóry najczęściej jest dobrze tolerowany przez pacjentów. Zgłaszano jednak pojedyncze przypadki alergii kontaktowej po miejscowym zastosowaniu tego olejku. Przed nałożeniem go na skórę głowy lub reszty ciała, warto na niewielkim jego fragmencie sprawdzić reakcję organizmu.
Olej rycynowy stosowany doustnie na zaparcia jest przeciwwskazany u pacjentów z nadwrażliwością na jego składniki. Nie zaleca się przyjmować go również w przypadku chorób zapalnych przewodu pokarmowego, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie trzustki czy zapalenie wyrostka robaczkowego. Bóle brzucha o nieznanej przyczynie także stanowią przeciwwskazanie do stosowania tego leku. Jego działanie przeczyszczające może wpływać na wchłanianie innych leków z przewodu pokarmowego. Zaleca się więc zachowanie kilkugodzinnego odstępu czasowego między tymi preparatami.
Nie ma danych dotyczących bezpieczeństwa przyjmowania oleju rycynowego przez kobiety karmiące piersią. Z tego powodu, olej rycynowy nie jest rekomendowanym środkiem na zaparcia podczas laktacji. Dostępne są bezpieczniejsze preparaty przeczyszczające, które można stosować w tym okresie. Jak zostało już wcześniej wspomniane, olej rycynowy może powodować przekrwienie narządów jamy brzusznej i prowadzić do pojawienia się komplikacji u kobiet ciężarnych. Jest on więc przeciwwskazany podczas ciąży.
Olej rycynowy może powodować działania niepożądane. Najczęściej są to nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka i wysypka skórna.
Na co zwrócić uwagę wybierając olejek rycynowy? Warunki jego przechowywania
Aby zachować odpowiednie stężenie składników aktywnych zawartych w Castor Oil, należy przechowywać go w warunkach zalecanych przez producenta. Przede wszystkim, warto trzymać go z dala od bezpośredniego narażenia na promienie słoneczne, w temperaturze nieprzekraczającej 25°C. Butelka z olejem powinna być szczelnie zamknięta. Ze względu na fakt, że olej rycynowy jest dość wrażliwy na działanie światła i dostęp powietrza, podczas zakupu warto zwracać uwagę na jego pojemność. Jeśli chcemy przy jego pomocy stymulować wzrost włosów, a jednocześnie korzystać z niego w celu codziennego oczyszczania twarzy, możemy sięgnąć po większą objętość tego produktu. Jeśli natomiast olej rycynowy ma być sporadycznie zażywany przy zaparciach, wystarczy zakup małej butelki.
Kosmetyczny olej rycynowy wykorzystywany do pielęgnacji skóry, brwi i rzęs lub nakładany na włosy może zawierać dodatkowo inne substancje. Warto więc sprawdzić skład konkretnego produktu przed jego zakupem. Częstym składnikiem kosmetycznych olejków rycynowych są inne oleje, które powodują, że jest on łatwiej zmywalny ze skóry, a dodatkowo wzbogacony o kolejne substancje aktywne.
Olej rycynowy pozbawiony toksycznej rycyny jest najbardziej znany w świecie farmacji, medycyny i kosmetologii. Czerpie z niego również przemysł chemiczny i spożywczy. Można go dostać niemal w każdej aptece. Jest niedrogim, a jednocześnie skutecznym lekiem na sporadyczne zaparcia. Może być też nakładany zewnętrznie na włosy, paznokcie, rzęsy i brwi. Jest to dobry środek oczyszczający skórę twarzy, który w połączeniu z innymi olejami przywraca jej właściwe nawilżenie.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Piśmiennictwo:
- European Medicines Agency, Assesment report on Ricinus communis L., oleum, 2016.
- Reszke R., Reich A., Wybrane składniki pochodzenia roślinnego obecne w kosmetykach dostępnych w Polsce, Forum Derm, 2016, 2: 2, 51-59.
- Kula J., Quang T.B., Olej rycynowy - chemia i zastosowanie, Przemysł chemiczny, 1998, 77, 11, 403-406.
