Kocimiętka nie bez powodu nazywana jest czasem "kocim narkotykiem". Cenne substancje zawarte w tej roślinie wykazują też prozdrowotne właściwości w stosunku do ludzi. Jak działa kocimiętka? Jak ją stosować i kiedy warto po nią sięgnąć?
Kocimiętka – co to jest i jak wygląda? Rodzaje kocimiętki
Kocimiętka (Nepeta L.) to roślina z rodziny jasnotowatych. Można spotkać ją na różnych kontynentach, ponieważ nie jest zbyt wymagająca w uprawie. Najlepiej rośnie w miejscach słonecznych, ale poradzi sobie również przy mniejszym dostępie do światła. Może rozwijać się na każdej glebie - zarówno na dobrze przepuszczalnej, jak i na podłożu dość suchym lub nawet gliniastym. Kocimiętka ma niewielkie wymagania pokarmowe - można, choć nie trzeba jej nawozić. Wśród zabiegów pielęgnacyjnych, które warto wykonać, znajduje się przycinanie rośliny po przekwitnięciu jej kwiatów. Może ona zakwitnąć ponownie i cieszyć oko aż do jesieni. Ta roślina miododajna kwitnie od maja do września. Nie jest wrażliwa na suszę i rzadko wymaga podlewania.
W zależności od odmiany, kwiaty kocimiętki mają różne zabarwienie. Najbardziej popularne są kwiaty niebieskie i fioletowe, ale można spotkać również roślinę o kwiatach białych lub różowych. Pędy kocimiętki są dość silne i mogą się pokładać. Jej liście są drobne i mają sercowaty kształt. Łodyga jest w całości pokryta wyczuwalnymi włoskami. Znanych jest ponad 250 gatunków tej rośliny. Większość z nich to byliny - żyją dłużej niż dwa lata, choć znane są też gatunki jednoroczne. W ziołolecznictwie wykorzystywana jest głównie kocimiętka właściwa (Nepeta cataria Linne), a dokładniej - liście kocimiętki właściwej. Zbiera się je podczas kwitnienia lub nieco wcześniej. Odmiany popularne w ogrodzie to natomiast m.in. kocimiętka faassena osiągająca wysokość do 60 cm, kocimiętka nervosa z niebieskimi kwiatami, govaniana z żółtymi kwiatami i najwyższa z nich - grandiflora. Kocimiętka faassena czasami jest mylona z lawendą, właśnie przez podobne zabarwienie kwiatów.
W ogrodach można spotkać głównie kocimiętkę faassena, a także kocimiętkę nagą i inne gatunki. W ziołolecznictwie zastosowanie znalazła natomiast kocimiętka właściwa. W celach leczniczych wykorzystuje się jej liście.
Substancje czynne zawarte w kocimiętce
Działanie kocimiętki wynika z zwartych w niej substancjach aktywnych. Liście tej rośliny posiadają olejki eteryczne. Najważniejszym składnikiem olejku jest nepetalakton. Pozostałe związki czynne, które można z nim znaleźć to m.in. epinepetalakton, kwas nepetalowy (stanowi ok. 10% olejku), beta-kariofilen, neonepetalakton, tymol, nerol, geraniol, bitronelal i karwakrol. Oprócz olejku eterycznego, liście tych roślin zawierają też garbniki i irydoidy.
Właściwości lecznicze kocimiętki
Kocimiętce przypisuje się szereg właściwości leczniczych. Większość z nich nie ma potwierdzenia naukowego. Olejek eteryczny zawarty w kocimiętce wykorzystywany jest od wielu pokoleń w medycynie ludowej. W przeszłości uważany był on przede wszystkim za naturalny środek uspokajający i nasenny. Roślinę traktowano również jako remedium na dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Była stosowana na różnego rodzaju problemy trawienne, takie jak np. wzdęcia, niestrawność, bóle brzucha i biegunka. Ze względu na zawartość substancji o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym, kocimiętka właściwa znalazła zastosowanie również w leczeniu infekcji i stanów zapalnych gardła. Wykorzystywano ją jako środek napotny, rozgrzewający i wspomagający pracę układu odpornościowego.
Dawniej uważano, że bylina ta wpływa korzystnie także na układ nerwowy, zmniejszając drażliwość i pobudzenie. Miała pomagać przy problemach z miesiączkowaniem i wysokim ciśnieniem tętniczym krwi. Młode liście kocimiętki wykorzystywano też do przygotowania okładów na problemy skórne. Miały one łagodzić podrażnienia i hamować rozwój infekcji. Olejek używano również w leczeniu zakażeń pasożytniczych, wcierając go w skórę głowy i włosy.
W jakich preparatach znaleźć można kocimiętkę?
Ze względu na fakt, że o właściwościach kocimiętki mówi się przede wszystkim w kontekście jej wpływu na koty, roślina ta znajduje się w wielu produktach przeznaczonych właśnie dla tych zwierząt. Kocimiętkę stosuje się również w formie suszonego surowca. Ziele kocimiętki służy najczęściej do przygotowania naparu. Napar z liści jest ceniony głównie za właściwości uspokajające i łagodzące dolegliwości trawienne. Krople z kocimiętką do stosowania doustnego wykazują podobne działanie.
Olejek eteryczny z kocimiętki stosuje się jako naturalny środek do odstraszania owadów. Można rozcieńczyć go z odpowiednią ilością wody i wprowadzić do rozpylacza. Aby bylina ta zagościła w ogrodzie, można kupić nasiona kocimiętki w sklepie ogrodniczym. Pięknie prezentuje się ona na rabatach kwiatowych.
Inne zastosowania kocimiętki
Zapach kocimiętki jest intensywny, a jednocześnie nielubiany przez owady. Odstrasza komary, muchy, kleszcze i mszyce. Uważa się, że wydzielany przez nią aromat działa też na szczury i inne niepożądane gryzonie. Produkty zawierające kocimiętkę mogą stanowić więc naturalną alternatywę dla środków odstraszających owady. Olejek z kocimiętki można stosować również w połączeniu z innymi olejkami, które posiadają podobne działanie. Trudno nie wspomnieć o właściwościach miododajnych kocimiętki. Roślina ta jest niezwykle bogatym źródłem nektaru dla pszczół, przez co często odwiedzają one kwiaty kocimiętki. Uważa się, że olejek eteryczny zawarty w tej roślinie nie tylko wabi pszczoły, ale również je uspokaja. Jest to czasami wykorzystywane przez pszczelarzy, aby pszczoły nie zaatakowały ich podczas pracy. Nektar zwabia też motyle.
Kocimiętka znalazła zastosowanie również w kuchni. Ziele tej rośliny może służyć jako przyprawa podczas przyrządzania mięs, zup, sałatek i innych potraw.
Kocimiętka faassena doskonale sprawdza się w ogrodzie i na balkonie jako naturalny odstraszacz owadów. Dodatkowo kwitnie przez całe lato, będąc bogatym źródłem nektaru dla pszczół. Może działać pobudzająco lub uspokajająco na koty.
Jak kocimiętka działa na koty?
Substancje zawarte w olejku eterycznym uważane są za koci feromon. Czasem aplikuje się go na zabawki, aby zachęcić zwierzaka do aktywności. Olejek oddziałuje pozytywnie na nastrój tych zwierząt. Niektórzy twierdzą, że koty pod jej wpływem popadają wręcz w euforię. Kiedy kot wyczuwa substancje zawarte w kocimiętce, głośno mruczy lub miauczy, tarza się i stara się schwytać ją łapkami. Na charakterystyczny zapach kocimiętki nie są wrażliwe jednak wszystkie koty. Dla części zwierząt jest on obojętny. Poza tym, takie efekty działania utrzymują się zazwyczaj nie dłużej niż kilka minut.
Bylina ta znalazła zastosowanie w produkcji różnorodnych produktów dla kotów. Jej zapach pokrywa zabawki, koce i inne akcesoria dla kota. Jest również składnikiem wielu przysmaków, a nawet karmy. Olejek pozyskany z ziela kocimiętki czasami wykorzystuje się również do ćwiczeń z pupilem. Ma on wprawiać kota w dobry nastrój i zachęcić do nauki określonych zachowań. Trudno jest przewidzieć reakcję kota na omawianą roślinę. Na część zwierzaków działa ona pobudzająco, na inne wyciszająco i relaksująco. Dużo zależy również od konkretnej odmiany kocimiętki.
Jak stosować kocimiętkę dla zachowania najlepszych właściwości?
Kocimiętka może być stosowana na kilka sposobów. Ze świeżych liści tej rośliny przygotowuje się najczęściej napar. W tym celu należy zalać 1-2 łyżki surowca gorącą wodą, przykryć i ostawić na 15-20 minut. Po upływie tego czasu, otrzymany napar po przecedzeniu nadaje się do spożycia. Obecnie rzadkością jest wykonywanie z tych roślin intraktu, który polega na zalaniu liści wrzącym alkoholem. Napar może przyrządzić nie tylko ze świeżego surowca, ale również z suchych liści. Sposób jego przygotowania jest taki sam. Zaleca się pić taką herbatkę od jednego do nawet trzech razy dziennie. Jeśli spożywana jest ze względu na właściwości uspokajające i lekko nasenne, zaleca się przygotowanie i wypicie jej na godzinę przed snem. Napar można przyrządzić zarówno przy wykorzystaniu gorącej wody, jak i mleka.
Dawniej, z kocimiętki przygotowywano również nalewkę. Suszone liście zalewano alkoholem o temperaturze pokojowej i pozostawiano na kilka dni, codziennie wstrząsając zawartość. Roślinę tą można stosować także w formie świeżej lub suchej jako dodatek do potraw. Wykorzystanie liści kocimiętki świeżo oderwanych od łodygi pomaga w największym stopniu zachować jej cenne właściwości lecznicze.
Czy kocimiętka jest bezpieczna?
Kocimiętka faassena, właściwa lub inne gatunki tej byliny uważane są za bezpieczne dla ludzi i zwierząt, w tym również kotów. Nie mniej jednak, ze względu na brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania tych roślin u kobiet w ciąży i karmiących piersią, jest ona przeciwwskazana u tych grup pacjentek. Nie zaleca się stosowania jej również u małych dzieci. Nie ma danych na temat możliwych interakcji z innymi substancjami. Chcąc zastosować ziele kocimiętki miejscowo u osób ze skórą podatną na podrażnienia, warto wcześniej sprawdzić reakcję skóry aplikując na nią niewielką ilość wybranego preparatu.
Kocimiętka nie działa uzależniająco na koty. Choć działanie euforyzujące i poprawiające nastrój utrzymują się kilka minut, po jakimś czasie znów wracają.
Kocimiętka to cenna roślina, która nie tylko ozdabia ogród. Jej kwiaty dostarczają nektar, który wykorzystywany jest przez pszczoły do produkcji miodu. Olejek pozyskiwany z liści naturalnie odstrasza owady i szkodniki. Uważa się, że kocimiętka działa też przeciwzapalnie, łagodnie uspokajająco, nasennie i rozkurczowo.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Piśmiennictwo:
- Zomorodian K., Saharkhiz M.J., Rahimi M.J., Shariatifard S., Pakshir K., Khashei R., Chemical Composition and Antimicrobial Activities of Essential Oil of Nepeta Cataria L. Against Common Causes of Oral Infections, J Dent, 2013, 10 (4), 329-337.
- Reichert W., Ejercito J., Guda T., Dong X., Wu Q., Ray A., Simon J.E., Repellency Assessment of Nepeta cataria Essential Oils and Isolated Nepetalactones on Aedes aegypti, Sci Rep, 2019, 9, 1524.
