Pielęgnacja rany pooperacyjnej to bardzo ważna kwestia. Prowadzona we właściwy sposób ma na celu zapewnić optymalne warunki do gojenia się rany i nie dopuścić do powikłań. Dzięki temu nie tylko rana pooperacyjna, ale również blizna będą szybko się goić. Jak pielęgnować ranę pooperacyjną? Jakie plastry stosować na tego typu ranę?
Rany pooperacyjne - czym są?
Każda interwencja chirurgiczna i konieczne przerwanie powłok skórnych wiąże się z powstaniem rany pooperacyjnej. Tego typu rany chirurgiczne podlegają ścisłej opiece mającej na celu uniknięcie powikłań, które nie tylko obniżają jakość życia pacjenta, ale stanowią realne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.
Rany pooperacyjne to z reguły rany cięte, czyste, bez ubytku tkanki. Dlatego też możliwe jest ich gojenie przez rychłozrost (gojenie pierwotne - brzegi skóry łączą się, a rana się zamyka). Dodatkowo przytrzymanie brzegów rany przez szwy sprawia, że ciągłość skóry szybko się odtwarza. W krótkim czasie wzdłuż cięcia powstaje blizna. Jest ona płaska, blada i elastyczna, ale tylko wtedy jeśli proces gojenia się rany zachodzi prawidłowo, bez nadmiernej ilości tkanki łącznej.
W niektórych przypadkach proces gojenia rany jest utrudniony. Chodzi głównie o rany rozległe, które charakteryzują się dużym ubytkiem tkanki, ale także przypadki gdy doszło do zainfekowania rany i nie jest możliwe jej zamknięcie. Wtedy dochodzi o ziarninowania. Ubytek tkanki zastępowany jest przez ziarninę. Wygojenie się rany wymaga wtedy dłuższego czasu, uważnej pielęgnacji, a powstała blizna jest znacznie mniej estetyczna.
Na gojenie rany wpływ mają również inne czynniki. Dużo zależy od wieku pacjenta, jego stanu zdrowia, prowadzonej diety, wielkości rany oraz jej umiejscowienia. Inaczej będzie goiła się zmiana w obrębie błony śluzowej, a inaczej na brzuchu, kończynach czy w pachwinie. Również cukrzyca oraz dysfunkcje krążeniowe opóźniają proces gojenia.
Jak powinna wyglądać pielęgnacja rany pooperacyjnej?
Niestety jak pokazuje rzeczywistość nie wszyscy pacjenci wychodzący ze szpitala wiedzą jak powinna wyglądać pielęgnacja rany pooperacyjnej. Wielu z nich nie wie także jak zachować się gdy pojawi się zaczerwienienie wokół rany, wysięk ropny lub ból.
Nie mniej jednak najszybszy sposób gojenia rany oparty jest na jej właściwej pielęgnacji. Jest ona kluczowa już w pierwszych dniach po zabiegu. Zmiana opatrunku powinna odbywać się codziennie lub co 2 dni z zachowaniem wszelkich zasad higieny. Gdy pojawi się potrzeba rana musi zostać oczyszczona z zastosowaniem np. soli fizjologicznej. Jest to ważne, ponieważ w pierwszych dniach z rany zwykle sączy się wydzielina, co jest fizjologicznym etapem jej gojenia. Można też zastosować środek antyseptyczny, ale taki który nie będzie wpływał na procesy gojenia, wykazując jednocześnie wysoką skuteczność miejscową, niskie ryzyko wykształcenia oporności przez drobnoustroje chorobotwórcze oraz brak działania drażniącego czy ogólnoustrojowego. Ze względu na te cechy najczęściej wybierane są preparaty z oktenidyną. Należy pamiętać, że rany pooperacyjne nie mogą być przemywane wodą utlenioną. Wykazuje ona słabe działanie antyseptyczne, a może powodować podrażnienia i zaburzyć proces gojenia się rany.
Zwykle po kilku - kilkunastu dniach od zabiegu pacjent powinien zgłosić się na zdjęcie szwów. Dokładny termin zostaje podany pacjentowi indywidualnie, ponieważ zależy on od rodzaju szwów, rozległości i umiejscowienia rany. Należy pamiętać, że po zdjęciu szwów pielęgnacja rany pooperacyjnej wcale się nie kończy. Nadal trzeba na nią bardzo uważać i chronić przed czynnikami zewnętrznymi. Chociaż gdy to możliwe w niektórych przypadkach może pozostać na powietrzu, bez opatrunku.
Właściwie wykonywane codzienne czynności również wspomagają gojenie rany. O czym powinien pamiętać pacjent, aby rana goiła się szybciej, bez komplikacji?
- Przez pierwsze kilka tygodni po zabiegu rana nie powinna być intensywnie moczona. Zatem najlepiej umyć się pod prysznicem, nie kierując strumienia wody na zmianę i unikać zbyt ciepłej wody. Można też doraźnie zastosować opatrunek wodoodporny, który będzie skutecznie chronił przed zamoczeniem (np. Cosmopor waterproof). Natomiast do mycia najlepiej używać mydła hipoalergicznego, ponieważ pozwoli ono uniknąć dodatkowych podrażnień.
- Pacjent powinien pamiętać również o odpowiednim ubiorze. Ubranie nie może generować dodatkowego ucisku w okolicy rany. Wykonane musi być z oddychającego materiału.
- Po operacji nie wolno przemęczać się, podnosić ciężarów, zbyt intensywnie ćwiczyć. Może to powodować rozejście się rany. Z drugiej strony brak ruchu spowoduje powstanie zrostów w miejscu cięcia. Ważny jest zatem prawidłowy dobór aktywności fizycznej.
- Konieczna będzie modyfikacja diety. Musi być ona bogata w białko, witaminy, minerały, kwasy omega - 3 i dużo płynów. Ograniczyć w okresie rekonwalescencji warto natomiast tłuszcze odzwierzęce i cukry proste.
Powikłania wpływające na gojenie rany
Rany chirurgiczne podczas gojenia, w niedługim czasie od zabiegu, stają się nieco zaczerwienione, a przy tym na jedną dobę pojawić się może gorączka. Ma to związek z rozwojem stanu zapalnego, który jest normalnym etapem gojenia się rany. Problem pojawia się gdy dodatkowo pacjent odczuwa silny ból, obszar zaczerwienienia powiększa się, a wysoka gorączka utrzymuje się. Najprawdopodobniej mamy do czynienia z zakażeniem rany pooperacyjnej.
Do najczęstszych powikłań związanych z gojeniem się ran pooperacyjnych należą:
- silny ból,
- znaczne zaczerwienienie wokół rany,
- ocieplenie miejsca operowanego,
- uczucie pulsowania,
- obrzęk,
- wysoka gorączka, którą ciężko zbić,
- wysięk ropny, ropień rany (zbiornik ropy i obumarłych tkanek),
- rozejście się brzegów rany.
Kiedy zainfekowana rana nie jest odpowiednio leczona stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Rana z masywnym skażeniem drobnoustrojami może doprowadzić do rozwoju uogólnionego procesu zapalnego, a nawet sepsy. Dlatego tak ważne jest szybkie włączenie antybiotyku do leczenia. Aby dowiedzieć się, który będzie najbardziej skuteczny pobiera się wymaz z treści ropnej. Na jego podstawie określa się rodzaj bakterii oraz antybiogram.
Pacjent z zakażeniami wtórnymi rany często wymaga powtórnej hospitalizacji. Ranę trzeba oczyścić i usunąć ropień. Niekiedy wymagane jest ponowne jej otwarcie bądź też założenie drenu odprowadzającego ropną treść na zewnątrz.
Znacznie częściej do tego typu powikłań dochodzi w przypadku zabiegów w obrębie jamy brzusznej. Szczególnie o pielęgnację rany chirurgicznej należy dbać po operacji przepukliny, usunięcia pęcherzyka żółciowego, cięciu cesarskim, itp.
Nie tylko zakażenie wtórne stanowi powikłanie leczenia rany pooperacyjnej, ale również powstanie mało estetycznych blizn. Ryzyko ich pojawienia się wzrasta gdy rana trudno się goji. Chociaż w dużej mierze wpływ ma również wiek pacjenta oraz kondycja skóry.
Ochrona rany i nie tylko - opatrunki specjalistyczne
Podstawa właściwej pielęgnacji ran to odpowiednio częsta zmiana opatrunku. Musi ona przebiegać z zachowaniem wszelkich zasad higieny i aseptyki, aby nie dopuścić do zakażenia rany. Sam opatrunek również musi być sterylny. Oznacza to, że jest wolny od drobnoustrojów na każdym etapie produkcji i pozostaje szczelnie zamknięty. Zakładając go na ranę w obrębie skóry odkażonej mamy pewność, że sam nie będzie źródłem bakterii, wirusów lub grzybów.
Opatrunek na rany pooperacyjne ma za zadanie chronić je przed podrażnieniami mechanicznymi, ale też zapewnić optymalne warunki do gojenia. Dlatego powinien być czysty, suchy, chłonny i przewiewny. Nie może przyklejać się do rany, ale musi dobrze trzymać się na skórze, nie krępując przy tym ruchów. To właśnie ze względu na wygodę popularne stają się gotowe do przyklejenia sterylne opatrunki składające się z warstw mocujących i chłonnych, np. Cosmopor E.
Rany sączące najlepiej zabezpieczać opatrunkiem o zwiększonej chłonności, np. Cosmopor advance, ponieważ ze względu na swój charakter wymagają one częstszych zmian opatrunków. Opatrunek posiada właściwości absorpcyjne. Zatrzymuje wysięk, nie pozwalając na jego przesiąkanie, ani cofnięcie się do rany. Co nie zaburza procesu jej prawidłowego gojenia.
Codzienna higiena ciała jest konieczna, lecz aby podczas kąpieli nie doszło do zamoczenia rany można doraźnie zastosować wodoodporny opatrunek - Cosmopor waterproof.
Rany chirurgiczne należy chronić przed słońcem. Aby zabezpieczyć je przed promieniowaniem UV można sięgać po Cosmpor skin color. Produkt sprawdzi się na większość ran chirurgicznych, których nie jesteśmy w stanie zasłonić odzieżą.
Wszystkie wspomniane wyżej produkty dostępne są w różnych rozmiarach. Dzięki temu jeszcze lepiej dopasowują się nie tylko do potrzeb pacjenta i charakteru rany, ale także do jej wielkości.
Rozległa mało estetyczna zmiana czy cienka blizna pooperacyjna - jak powstają?
Rany chirurgiczne goją się etapowo, a cały proces trwa bardzo długo. Właściwa pielęgnacja rany pooperacyjnej na etapie tworzenia się skrzepu, fazy zapalnej i proliferacyjnej ma ogromny wpływ na ostatni etap czyli modelowanie. Następuje wtedy dojrzewanie blizny pooperacyjnej. Jeśli proces bliznowacenia przebiega właściwie z czasem miejsce cięcia blednie, staje się płaskie i elastyczne. Nie tylko pielęgnacja rany ma wpływ na ostateczny wygląd blizny pooperacyjnej. Znaczenie ma również wiek pacjenta, kondycja skóry, umiejscowienie rany i uwarunkowania genetyczne.
Powikłaniami rany pooperacyjnej są bliznowiec i blizna przerostowa. Ten pierwszy wykracza poza granice cięcia w przeciwieństwie do blizny przerostowej. Ona natomiast wystaje ponad powierzchnię skóry, jest mocno wyczuwalna, ma też zmienione zabarwienie na czerwone lub fioletowe. Bez wątpienia stanowią one poważny problem natury estetycznej, ale nie tylko. Mogą generować ból i świąd oraz zrosty tkanek. Takie powikłanie dają znacznie częściej rany skażone, trudno gojące się niż te w przypadku których takie problemy nie występują.
Preparaty na nieestetyczne blizny pooperacyjne
Pacjenci boją się powstania blizn pooperacyjnych. Dlatego też nie dziwi częste pytanie - kiedy mogę zacząć stosować preparat na blizny? Rany ostre do których zaliczane są te po zabiegach chirurgicznych goją się stosunkowo szybko, brzegi rany są blisko siebie, dodatkowo przytrzymują je szwy, więc jeśli nie dojdzie do infekcji, która opóźnia proces gojenia, preparat na blizny można stosować już po kilkunastu dniach po zabiegu. Ważne aby szwy zostały zdjęte lub rozpuszczone. Ponadto nie może być widocznych strupów, ani sączącej się wydzieliny. Zawsze dla pewności można sięgnąć opinii lekarza na ten temat.
Im szybciej zaczniemy pielęgnację blizny tym są większe szanse, że nie pozostanie ona na skórze na długo. Na wygładzenie i rozjaśnienie starej blizny potrzeba bardzo dużo czasu liczonego w latach i regularnego stosowania preparatów na tego typu zmiany. Co ma ogromne znaczenie w przypadku widocznych miejsc.
Preparaty na blizny zawierają wyciąg z cebuli, alantoinę, witaminę A i heparynę oraz silikony. Ze względu na większą skuteczność działania te ostatnie zajmują w ostatnich latach ważne miejsce wśród preparatów na blizny. Silikony tworzą na zmianie film ochronny, który zatrzymuje wodę w warstwie rogowej naskórka i zapewniają odpowiednią elastyczność skóry. Dostępne formy to żele do nakładania 2 razy dziennie lub plastry silikonowe, które mogą pozostać na bliźnie od 3-5 dni.
Do leczenia blizny pooperacyjnej włączyć można również masaż. Można go wykonywać samodzielnie w domu, gdyż opiera się on na delikatnym rozmasowaniu skóry wokół blizny i jej samej. Dzięki temu zabiegowi znacznie poprawia się ukrwienie w miejscu zmiany. Co jest niezwykle ważne w procesie jej gojenia się. Zawsze o pomoc w tym zakresie można poprosić fizjoterapeutę.
Podobnie jak rany chirurgiczne również blizna nie powinna być narażana na działanie promieni słonecznych. Przez cały okres jej leczenia należy ja zabezpieczać stosując krem z wysokim filtrem ochronnym. Alternatywą są również plastry w kolorze cielistym, które dyskretnie i jednocześnie skutecznie chronią zmianę przed promieniowaniem UV - Cosmopor skin color.
Wszystkie rany chirurgiczne wymagają szczególnej pielęgnacji. Niestety bagatelizowanie tej kwestii może doprowadzić do poważnym komplikacji zdrowotnych. Może dojść do zainfekowania rany i wydłużenia procesu jej gojenia. W takim wypadku konieczna będzie również antybiotykoterapia, a w szczególnych przypadkach ponowna interwencja chirurgiczna. Konsekwencją źle prowadzonej pielęgnacji jest widoczna, zgrubiała, a niekiedy nawet bolesna blizna. Warto zatem pamiętać, że rany pooperacyjne jako rany ostre goją się całkiem dobrze należy jedynie zadbać o ich pielęgnację, aby uniknąć powikłań.
Piśmiennictwo:
- Montewka M. i inni; Zakażenia miejsca operowanego - charakterystyka czynników ryzyka, endogennych źródeł zakażenia i metody zapobiegania; Post. Mikrobiolog 2012; 51(3): 227–235 [dostęp online].
- Stanirowski P., Sawicki W.; Nowoczesne metody terapii trudno gojących się położniczo-ginekologicznych ran pooperacyjnych – analiza przydatności i skuteczności stosowania; Postępy Nauk Medycznych 2013; 26(7):475-487 [dostęp online].
- Jason Knight, Pedro F. Escobar; Strategie zmierzające do zminimalizowania powikłań w trakcie gojenia się rany pooperacyjnej; Ginekologia po dyplomie 2012; 11: 33-38 [dostęp online].
- Jamrógiewicz M. i inni; Silikonowe preparaty do leczenia powierzchniowego blizn; Farm Pol 2010, 66(6): 437-44 [dostęp online].
