Cholesterol to cząsteczka niezbędna do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Wysoki poziom cholesterolu bywa jednak niebezpieczny i prowadzi do wielu komplikacji zdrowotnych. Jakie są normy cholesterolu i jak je utrzymać? Co to dobry i zły cholesterol? Cenne informacje na temat samego cholesterolu oraz wskazówki jak zwalczyć jego nadmiar znaleźć można w artykule poniżej.
Cholesterol – co to jest i jaką pełni rolę w organizmie?
Cholesterol chemicznie należy do lipidów z grupy steroidów i jest składnikiem budującym błony komórkowe. Wpływa na stabilizację komórki i decyduje o wielu jej właściwościach. Ponadto cząsteczka ta stanowi prekursor do budowy kwasów żółciowych, hormonów steroidowych (kortyzon, progesteron, testosteron, estrogeny), witaminy D i jej metabolitów. W organizmie człowieka występuje zarówno w tkankach jak i w osoczu krwi. Cząsteczka cholesterolu nie rozpuszcza się we krwi i jej transport odbywa się w połączeniu ze specjalnymi białkami. Powstałe lipoproteiny odpowiadają za dostarczanie cholesterolu do komórek, a jego nadmiaru z powrotem do wątroby.
Cholesterol pozyskiwany jest z pożywienia. Jego duża ilość znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego (tłusty nabiał) i w mięsie, głównie czerwonym. Zakłada się, że z pokarmem zjadamy od 300 do 500 mg cholesterolu na dobę. Drugie źródło tego składnika to synteza egzogenna, która zachodzi głównie w wątrobie, ale także w jelitach i w skórze. W jej wyniku powstaje od 700 do 900 mg cholesterolu dziennie.
Cholesterol całkowity, HDL i LDL – normy
Ogólnie przyjęto, że cholesterol to mieszanina lipoprotein:
- LDL - o niskiej gęstości (zły cholesterol) - odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do komórek - niewykorzystany nadmiar odkłada się w postaci złogów w naczyniach tętniczych.
- HDL - o wysokiej gęstości (dobry cholesterol) - odpowiada za transport cholesterolu z powrotem do wątroby, gdzie ulega metabolizmowi i wykorzystaniu do produkcji kwasów żółciowych bądź wydaleniu.
Właściwy poziom cholesterolu we krwi jest miernikiem dobrego zdrowia. Aby go oznaczyć wykonuje się lipidogram. Ważne, aby do labolatorium diagnostycznego udać się na czczo. Zaleca się nawet spożywać ostatni posiłek dnia poprzedzającego badanie o godz. 18 - 20. Otrzymane wyniki będą wtedy najbardziej wiarygodne. Na lipidogramie oznacza się:
- cholesterol całkowity
- cholesterol HDL
- cholesterol LDL
- trójglicerydy - tłuszcze w w innej formie
Wyniki badań są dość indywidualne. Na poziom cholesterolu wpływa bowiem wiele czynników genetycznych oraz środowiskowych (aktywność fizyczna, dieta, alkohol papierosy, choroby współistniejące). Inne normy będą obowiązywać zatem młode, wysportowane osoby, a inne pacjentów starszych borykającymi się chorobami współistniejącymi. Dlatego oceny wyników badań na poziom cholesterolu powinien dokonać lekarz, który dodatkowo podda analizie nie tylko sam lipidogram, ale również ogólny stan zdrowia pacjenta. To specjalista na podstawie ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz wyników badań określa ryzyko chorób serca i układu krążenia oraz wdraża odpowiednie leczenie.
Wysoki poziom cholesterolu jest tylko sygnałem, że dzieje się coś złego. Niekiedy zmiana stylu życia i odpowiednia dieta wystarczą do obniżenie cholesterolu LDL oraz poprawy pozostałych parametrów lipidogramu.
Ogólne normy w zależności od płci są następujące:
u kobiet: - całkowity cholesterol: 125-200 mg/dl (poniżej 5 mmol/l),
- LDL: mniej niż 100 mg/dl, (2,6 mmol/l),
- HDL: co najmniej 50 mg/dl, (1,3 mmol/l),
- nie-HDL: mniej niż 120 mg/dl,
- triglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l).
u mężczyzn:
- całkowity cholesterol: 125-200 mg/dl (poniżej 5 mmol/l),
- LDL: mniej niż 100 mg/dl, (2,6 mmol/l)
- HDL: co najmniej 40 mg/dl (1 mmol/l),
- nie-HDL: mniej niż 130 mg/dl,
- triglicerydy: mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l).
Wysoki cholesterol objawy – ryzyko chorób układu krążenia
Hipercholesterolemia, czyli zbyt wysoki poziom cholesterolu oraz inne zaburzenia gospodarki lipidowej są istotnym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo - naczyniowego, tj. miażdżycy, miażdżycy zarostowej kończyn dolnych, choroby wieńcowej, zawału serca i udaru mózgu.
Wysokie stężenie cholesterolu we krwi nie daje objawów. Pojawiają się one w momencie tworzenia się zmian miażdżycowych w tętnicach. Mowa tutaj o zaburzeniach koncentracji oraz powstawaniu żółtaków cholesterolowych (biało-żółte zgrubienia i wypukłe plamy) w kącikach oczu, na łokciach, kolanach oraz w okolicy ścięgna Achillesa. Również niepokojące powinny być bóle w klatce piersiowej, które są symptomem rozwijającej się choroby wieńcowej. Schorzenie to jest konsekwencją wysokiego poziomu cholesterolu. Kiedy zły cholesterol LDL odkłada się latami to w świetle naczyń tworzą się blaszki miażdżycowe. Oderwanie takiej struktury prowadzi do poważnych komplikacji zdrowotnych - udaru mózgu i zawału mięśnia sercowego.
Inne skutki wysokiego cholesterolu
Odbiegające od normy wyniki lipidogramu dają nie tylko poważne powikłania kardiologiczne. Podwyższony cholesterol może skutkować również innymi poważnymi zaburzeniami:
- problemy z erekcją i zaburzenia płodności zarówno u kobiet jak i u mężczyzn,
- osłabienie wzroku, ograniczenie pola widzenie, a nawet ślepota - ma to związek z zaczopowaniem naczyń i niedokrwieniem narządów wzroku,
- problemy ze słuchem u osób starczych, a także postępująca demencja czy też choroba Alzheimera,
- niewydolność nerek lub wtórne nadciśnienie tętnicze - spowodowane zwężeniem naczyń doprowadzających krew do nerek,
- niedokrwienie kończyn dolnych, objawiające się bólami nóg, mrowieniem oraz uczuciem zimna.
Nieprawidłowy cholesterol – leczenie
Ze względu na konsekwencje dla zdrowie i życia jakie niesie za sobą niewłaściwy poziom cholesterolu, rekomenduje się wprowadzanie diety, suplementacji oraz leczenia farmakologicznego , które to mają na celu poprawić lipidogram. Leki na cholesterol wprowadza się nie tylko na podstawie wyników badań. Znaczenie ma tu również ryzyko powikłań sercowo - naczyniowych. Wzrasta ono znacznie kiedy pacjent zmaga się również z innymi schorzeniami dodatkowymi, np. nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą czy otyłością lub gdy w rodzinie występuje hipercholesterolemia. Leczenie ma na celu nie tylko obniżyć cholesterol całkowity do wartości prawidłowych, ale również doprowadzić do właściwych proporcji pomiędzy stężeniem trójglicerydów, dobrego i złego cholesterolu.
Bez względu na to czy leczenie farmakologiczne musi być wprowadzone natychmiast czy nie, obniżenie poziomu cholesterolu we krwi rozpoczyna się od modyfikacji diety oraz zmiany stylu życia. Ważna bardzo jest tutaj regularna aktywność fizyczna dostosowana do umiejętności pacjenta oraz porzucenie nałogów, takich jak palenie papierosów oraz picie alkoholu. Dzięki takiemu postępowaniu dobry cholesterol znacznie się podniesie, a poziom złego cholesterolu spadnie. Zatem ewentualne leczenie farmakologiczne będzie znacznie bardziej skuteczne.
Leki obniżające poziom cholesterolu są zlecane przez lekarza. Konieczne jest odpowiednie dobranie dawki substancji leczniczej. Niekiedy niezbędne jest łączenie różnych leków w celu osiągnięcia najlepszych wyników. Farmaceutyki nadają się do regularnego i długotrwałego stosowania. W Polsce leczenie prowadzi się głównie za pomocą 3 grup substancji:
- Statyny - hamują syntezę cholesterolu w wątrobie oraz wychwytują zły cholesterol LDL. Zaleca się je stosować na noc, ponieważ właśnie wtedy produkcja cholesterolu w organizmie jest największa.
- Fibraty - obniżają stężenie trójglicerydów i zwiększają ilość dobrego cholesterolu HDL.
- Ezetymib - zmniejsza ilość wchłanianego cholesterolu w jelitach. Dzięki czemu obniża poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL. Nie wpływa natomiast na poziom trójglicerydów oraz na cholesterol HDL.
Oprócz leków na receptę pacjenci często sięgają po standaryzowane ekstrakty z czerwonego ryżu poddanego fermentacji. Preparaty zawierające monokalinę K działają podobnie jak statyny. Warto o tym pamiętać, szczególnie w przypadku osób u których farmakoterapia za pomocą statyn jest niemożliwa ze względu na pojawiające się działania niepożądane, bądź nieskuteczna.
Świetnym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego jest suplementacja kwasami omega, głównie omega - 3 (DHA, EPA). Przyczyniają się one do obniżenia poziomu trójglicerydów oraz cholesterolu całkowitego. Działają przeciwzapalnie i zapobiegają tworzeniu się blaszek miażdżycowych. Wykazują bardzo korzystny wpływ na cały układ sercowo - naczyniowy.
Dieta oraz aktywność fizyczna to tylko niektóre elementy zmian w codziennym życiu, które pozwalają obniżyć poziom cholesterolu LDL. Jak walczyć z wysokim cholesterolem i jak zapobiegać chorobom serca i układu krążenia? Więcej na ten temat możesz dowiedzieć się z artykułu - Jak obniżyć cholesterol? >>
Jak obniżyć cholesterol? Dieta antycholesterolowa
Dieta, głównie ta śródziemnomorska pozwala zapobiegać chorobom serca i układu krążenia. Dzieje się tak ponieważ potrawy spożywane w krajach basenu Morza Śródziemnego zawierają ograniczoną ilość tłuszczów nasyconych. Im mniej ich spożywamy tym wyniki poziomu cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL są bliżej normy. Zmiana nawyków żywieniowych przynosi efekty nawet po kilku tygodniach. Oto kilka wskazówek pozwalających obniżyć wysoki poziom cholesterolu we krwi.
- Tłuszcze zwierzęce, bogate w kwasy nasycone, zastąp tłuszczami roślinnymi. Generalnie należy zrezygnować z masła oraz smalcu na rzecz dobrej jakości margaryny, a do smażenia używać olej lub specjalną oliwę. Oczywiście należy również zrezygnować z podrobów oraz żółtek jaj, których spożywanie również podnosi cholesterol.
- Białko zwierzęca należy zastąpić roślinnym. W codziennym menu powinny znajdować się rośliny strączkowe. Sięgając po mięso należy wybierać to chude, najlepiej drób oraz morskie ryby głębinowe.
- Należy spożywać na zimno oleje bogate w kwasy omega oraz nasiona i orzechy.
- Sięgaj po duże ilości jak najmniej przetworzonych warzyw. W ciągu dnia powinno się spożywać ich nawet 400 g w kilku porcjach. Najlepszymi owocami w diecie obniżającej cholesterol całkowity są cytrusy, ponieważ zawierają one najmniej cukru.
- Wybieraj tylko pełnoziarniste produkty zbożowe. To idealne źródło błonnika, ale także wielu witamin z grupy B oraz makro - i mikroelementów.
- Pamiętaj o eliminacji wolnych rodników. Dostarczanie jak największej ilości antyoksydantów ogranicza tworzenie się blaszki miażdżycowej. Dlatego też należy pamiętać o witaminach E i C, karotenoidach oraz flawonoidach. Skup się m.in. na aronii, czarnej porzeczce, jagodach, kiełkach, orzechach, dyni, marchwi, cukinii oraz kapuście, kiwi i innych produktach bogatych w witaminę C.
- Zdecydowanie należy unikać wysoko przetworzonych pokarmów, bogatych w tłuszcze trans fast foodów oraz tłuszczy zwierzęcych, w tym masła, smalcu, tłustego sera żółtego oraz mięsa wołowego i wieprzowego. Trzeba pamiętać, że również słodycze zawierają dużo szkodliwych tłuszczy, dlatego najlepiej zaprzestać sięgania po ciastka, batony czy cukierki. Należy również ograniczyć do minimum ilość wypijanego alkoholu oraz zrezygnować z palenia tytoniu. Używki bardzo źle wpływają na ogólny poziom cholesterolu.
Niezbędny do funkcjonowania każdej komórki w organizmie jest właśnie cholesterol. Norma lipidów powinna być jednak zachowana. Chodzi tutaj nie tylko o ich sumaryczną wartość ale również odpowiedni stosunek poszczególnych frakcji. Pozwoli to zapobiegać wielu schorzeniom kardiologicznym, ale i nie tylko. Warto zatem przestrzegać odpowiedniej diety, ale również pamiętać o regularnym badaniu poziomu lipidów we krwi.
Kto dla Was pisze? Nazywam się Karina Braja. Z zawodu oraz z zamiłowania jestem farmaceutą. Na co dzień realizuję się pracując z osobami starszymi i chorymi w aptece, gdzie pomoc drugiemu człowiekowi jest czymś zupełnie naturalnym. Kocham zwierzęta. Mam psa i kota. Uwielbiam literaturę hiszpańską, nadmorskie klimaty oraz jazdę na rowerze.
Bibliografia:
- Filipiak K.; Nowe europejskie wytyczne dotyczące dyslipidemii 2019 - krytyczne spojrzenie eksperta; Lekarz POZ General Practitioner; 5/2019 vol. 5 [dostęp w Internecie].
- Mazurek M. i inni; Kwasy omega-3 w terapii hipertriglicerydemii w monoterapii lub w skojarzeniu ze statynami; Farmacja współczesna; 2017; 10: 255-259 [dostęp w Internecie].
- Okopień B.; Leczenie hipolipemizujące u chorych na cukrzycę; Choroby cywilizacyjne w praktyce lekarskiej; Diabetologia Nr 18/2019 [dostęp w Internecie].
