Odkrycie antybiotyków w XX wieku było przełomem w leczeniu chorób zakaźnych, które jeszcze do niedawna pozbawiały ludzi życia. Obecnie antybiotyki są bardzo rozpowszechnione, ale tylko właściwe ich stosowanie pozwala na skuteczność i sukces terapii. W związku z popularnością i rozpowszechnieniem tego tematu, w poniższym artykule odpowiadamy na najbardziej nurtujące pytania związane ze stosowaniem antybiotyków.
Polska znajduje się w pierwszej dziesiątce krajów europejskich, gdzie spożycie antybiotyków jest najwyższe. Nie jest to dobre zjawisko, gdyż nadużywanie tego typu leków prowadzi do obniżenia ich skuteczności. Pacjenci często stosują antybiotyki na własną rękę, w nieodpowiednim schemacie, albo też niewystarczająco długo. Jest to związane z przekonaniem, że antybiotyk to lek, który najszybciej pozwoli nam wyjść z choroby oraz z brakiem podstawowej wiedzy na temat właściwej antybiotykoterapii wśród pacjentów.
Jak i dlaczego stosować antybiotyki?
Antybiotyki wpływają na procesy metaboliczne głównie bakterii, poprzez zahamowanie ich wzrostu (działanie bakteriostatyczne) lub wyeliminowanie patogenów (działanie bakteriobójcze). Mechanizm pracy tych terapeutyków opiera się na czterech podstawowych zasadach:
- zaburzenie syntezy ściany komórkowej drobnoustrojów
- upośledzenie przepuszczalności błony komórkowej
- zakłócenie produkcji materiału genetycznego,
- upośledzenie procesu syntezy białek.
Podstawowym celem działania antybiotyków są bakterie, ale niektóre z nich wpływają również na komórki nowotworowe i grzybicze. Dana grupa patogenów jest zwalczana przez konkretny lek. Dlatego tak ważne jest trafne dobranie antybiotyku do konkretnego schorzenia. Nic więc dziwnego, że wykonując badanie bakteriologiczne, dołączany jest do niego antybiogram, czyli wykaz terapeutyków jakie są w stanie zwalczyć wykryty patogen.
Nie możemy stosować antybiotyków na własną rękę. Ze względu na specyfikę ich działania, a także wiele możliwych działań niepożądanych, przyjmujemy je tylko i wyłącznie z przepisu lekarza.
Podczas antybiotykoterapii bardzo ważne jest utrzymanie stężenia leku we krwi na stałym poziomie, które ma określone działanie terapeutyczne. Właśnie dlatego przyjmujemy dawkę antybiotyku w równych odstępach czasowych. Przykładowo nie stosujemy tego typu leków 3 razy dziennie, tylko 3 razy na dobę, albo jak kto woli co 8 godzin. Nie jest to może wygodne, ani praktyczne, ale dla osiągnięcia całkowitego sukcesu w terapii, warto się postarać.
Antybiotyk przyjmujemy niezależnie od posiłku, popijając go co najmniej połową szklanki wody. W przypadku niektórych z nich musimy ograniczyć spożywanie nabiału oraz produktów zawierających magnez, cynk i wapń, ponieważ mogą one ograniczać skuteczność działania antybiotyków. Zawsze należy zastosować się do zaleceń lekarza lub farmaceuty odnośnie terapii.
Dlaczego stosować tak długo jak zaleca lekarz?
Bardzo ważne jest, aby wybrać antybiotyk do końca, według zalecenia lekarza. Dlaczego to tak bardzo istotna kwestia?
- Zabijemy do końca wszystkie bakterie, co uniemożliwi ich ponowne namnażanie. W przypadku konieczności zastosowania kolejnego antybiotyku ze względu na niedokończoną terapię, może okazać się, że bakterie są już odporne na tego rodzaju leczenie.
- Na podstawie obecnej wiedzy oraz wieloletnich doświadczeń zostały ustalone wytyczne dotyczące długości terapii antybiotykiem w przypadku danego schorzenia. Dlatego infekcje gardła możemy leczyć tym samym antybiotykiem krócej niż np. infekcje ucha.
- Niektóre antybiotyki są przeznaczone do stosowanie przez krótki czas (3 dni). W ich wypadku nie ma potrzeby przedłużenia kuracji, gdyż nawet po zakończeniu zażywania leku jego działanie terapeutyczne utrzymuje się odpowiednio dłużej, pozwalając zwalczyć patogeny do końca.
Czy i kiedy antybiotyk jest konieczny, a kiedy będzie nieskuteczny?
Antybiotyki nie będą skuteczne w leczeniu zakażeń o podłożu wirusowym, jedynie w przypadku tych o etiologii bakteryjnej. Tylko lekarz jest w stanie dokładnie rozpoznać charakterystyczne cechy zakażenia bakteryjnego, jego umiejscowienie oraz dobrać terapeutyk do choroby. W związku z tym powinniśmy kierować się w tej kwestii doświadczeniem specjalistów. Najlepszy efekt w przypadku leczenia infekcji o podłożu bakteryjnym da odpowiedni antybiotyk we właściwie dobranej dawce.
Często przewijające się pojęcie oporności bakterii na antybiotyki, oznacza naturalne lub nabyte cechy niektórych szczepów, które uniemożliwiają powodzenie leczenia, mimo właściwej antybiotykoterapii. Drobnoustroje potrafią ograniczać lub całkowicie znosić działanie leku dzięki wielu mechanizmom, które powstały między innymi na skutek zbyt częstego oraz niewłaściwego stosowanie antybiotyków (zbyt małe dawki, niewystarczająco długa terapia, stosowanie niewłaściwego antybiotyku na dane schorzenie). Lekarze i farmaceuci, jako osoby znające ten problem, są w stanie na podstawie obecnej wiedzy medycznej skutecznie dobrać lek, biorąc pod uwagę możliwe mechanizmy oporności. Jest to kolejny argument za tym, aby nie stosować antybiotyków na własną rękę.
Leki a antybiotyki, kiedy można je łączyć, a kiedy nie?
Nie możemy zapominać o tym, że antybiotyki to silnie działające leki, które oprócz tego, że zwalczają patogeny, dają szereg innych efektów w naszym organizmie. Wpływają one na nasze narządy, ale także wchodzą w różnego rodzaju interakcje z regularnie stosowanymi przez nas preparatami, modyfikując wzajemnie swoją skuteczność działania. Oto kilka istotnych w terapii działań niepożądanych oraz połączeń antybiotyków z innymi lekami, a także z jedzeniem.
- Zaburzenie mikroflory przewodu pokarmowego podczas antybiotykoterapii sprawia, że zmienia się wchłanianie do krwioobiegu niektórych leków. Jest to bardzo istotne w przypadku doustnych środków antykoncepcyjnych, których skuteczność zostaje w tym czasie obniżona, więc zaleca się stosowanie dodatkowych środków zabezpieczających.
- Obserwuje się zwiększenie toksyczności w stosunku do tego samego narządu. Przykładowo, nie zaleca się stosowania antybiotyków oraz leków powodujących neurotoksyczność jednocześnie.
- Nie należy popijać antybiotyku sokami, wysoko zmineralizowaną wodą oraz napojami mlecznymi. Tego typu płyny znacznie obniżają wchłanianie leku z przewodu pokarmowego, zmniejszając skuteczność jego działania. Najlepiej zażywaj antybiotyk godzinę przed lub 2 godziny po posiłku, popijając do szklanką przegotowanej, przestudzonej wody.
- Wiele działań niepożądanych obserwuje się po spożyciu alkoholu w połączeniu z antybiotykami. Dlatego na czas terapii najlepiej odstawić mocniejsze trunki, gdyż w przeciwnym wypadku może dojść do zaburzeń rytmu serca i ciśnienia krwi oraz osłabienia działania terapeutyku.
- Preparaty wielowitaminowe stanowią dobrą pożywkę dla bakterii, a także mogą osłabiać działanie antybiotyku. Warto je stosować, jednak nie w trakcie leczenia, ale po jego zakończeniu.
- Antybiotyki w połączeniu z lekami wpływającymi na ciśnienie i krzepliwość krwi oraz rozszerzającymi drogi oddechowe mogą modyfikować ich działanie. Nie oznacza to, że pacjent powinien odstawić preparat stosowany regularnie podczas wdrożenia antybiotyku. Należy jednak zawsze zgłosić lekarzowi, jakie leki stosujemy na co dzień, ponieważ umożliwi to trafniejszy, nie wywołujący działań niepożądanych dobór terapeutyku.
- Leki zobojętniające oraz zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku mogą upośledzać wchłanianie antybiotyków z przewodu pokarmowego. Dlatego zaleca się co najmniej 2 godziny przerwy pomiędzy przyjmowaniem jednych i drugich.
- Nie zaleca się nadmiernej ekspozycji na słońce podczas przyjmowania antybiotyków, ponieważ mogą pojawić się reakcje fototoksyczne (wysypka, świąd, pieczenie).
Bezpieczna i skuteczna antybiotykoterapia, to nie tylko karne przyjmowanie leku i stosowanie się do podstawowych zasad, ale także świadomość pacjenta. Dlatego zawsze należy zgłaszać lekarzowi wszelkie działania niepożądane zaobserwowane po rozpoczęciu leczenia antybiotykiem. Tak jest szczególnie w przypadku różnego rodzaju zmian skórnych oraz dysfunkcji przewodu pokarmowego (biegunka, wymioty). Może to oznaczać, że nie tolerujemy danego antybiotyku lub jesteśmy na niego uczuleni. Zgłoszenie tego lekarzowi pozwoli na trafniejszy dobór terapeutyku oraz pozwoli uniknąć tego typu incydentów w przyszłości.
Jak wzmocnić odporność po antybiotykoterapii?
Jak powszechnie wiadomo antybiotyki oprócz bakterii wywołujących infekcje, zabijają również te które fizjologicznie występują w naszym organizmie i stanowią barierę przed wnikaniem wszelkich patogenów do jego wnętrza. Nic więc dziwnego, że po zakończonej antybiotykoterapii jesteśmy bardziej podatni na kolejne zakażenia. Bardzo ważne jest zatem, aby szczególnie w tym okresie, zanim nasza mikroflora bakteryjna zostanie odbudowana, mobilizować do walki i tak już osłabiony chorobą układ immunologiczny.
Od razu po zakończonej kuracji nie warto wysyłać dziecka do szkoły, a samemu wracać do pracy, ponieważ pozostanie w domu jeszcze kilka dni pozwoli nam uniknąć potencjalnej kolejnej infekcji. Warto w tym czasie zadbać o wypoczynek, niezbyt intensywny ruch na świeżym oraz pełnowartościową dietę.
Dobrym pomysłem będzie oczywiście zakup preparatu wzmacniającego odporność oraz zwiększającego funkcje obronne organizmu. Warto pomyśleć jednak o silniejszym w działaniu produkcie. Dobrym pomysłem może być Pelafen, produkt wspomagający układ immunologiczny zarówno w okresie infekcji, jak i rekonwalescencji, przeznaczony w odpowiedniej wersji już dla dzieci od 6. miesiąca życia, a także dla dorosłych lub Imunoglukan, zawierający naturalnie pozyskiwany składnik mobilizujący układ odpornościowy do walki, również przeznaczony dla dzieci i dorosłych. Nie można również zapominać o produktach zawierających witaminę D3, która szczególnie wspomaga komórki układu odpornościowego do walki z patogenami. Należy dobrać dawkę do wieku pacjenta, dlatego w tym celu warto zasięgnąć opinii lekarza lub farmaceuty.
Probiotyki, elektrolity – czy wspomagać się w celu uniknięcia biegunki?
Wyjałowienie przewodu pokarmowego poprzez stosowanie antybiotyku może prowadzić do biegunki pooantybiotykowej. Po pojawieniu się takiego incydentu po zażyciu pierwszych dawek leku należy to niezwłocznie zgłosić lekarzowi. Zazwyczaj zaleca się wtedy odpowiednie nawodnienie pacjenta, poprzez podanie elektrolitów, np. Orsalit i odstawienie antybiotyku. Taka dysfunkcja może przytrafić się w zasadzie po każdym terapeutyku, ale najczęściej po amoksycylnie oraz cefuroksymie.
Zubożenie flory bakteryjnej to nie tylko dysfunkcje przewodu pokarmowego, ale także osłabienie bariery ochronnej organizmu, przez co patogeny wnikają przez drogi oddechowe czy jelita. W związku z obniżeniem liczby dobrych bakterii może dojść do zakażeń grzybiczych. W przypadku kobiet mogą to być infekcje okolic intymnych, natomiast zdarzają się też pleśniawki w jamie ustnej (szczególnie u dzieci), czy zajady.
Można zapobiec tym nieprzyjemnym powikłaniom, po przez wdrożenie odpowiedniej profilaktyki podczas antybiotykoterapii. Mowa tutaj o zastosowaniu rekomendowanych szczepów bakteryjnych w postaci preparatu dostępnego w aptece. W licznych badaniach wykazano, że szczepami zabezpieczającymi przed wystąpieniem biegunki są Lactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium lactis oraz Saccharomyces boulardi. Bakterie probiotyczne można znaleźć w produktach spożywczych, m.in. w kefirach i jogurtach, jednak nie dają one wystarczającego działania ochronnego.
Warto sięgnąć po probiotyk z apteki, który oprócz rekomendowanego szczepu bakterii, może zawierać również prebiotyk, czyli pożywkę dla dobrych bakterii. Farmaceuta właściwie dobierze preparat do wieku i potrzeb pacjenta oraz do rodzaju antybiotyku. Należy zastosować się do zaleceń stosowania propiotyku, aby zachować jego maksymalną skuteczność. W związku z tym, że antybiotyk niszczy wszystkie bakterie, również te zawarte w probiotyku, powinno się podawać je rozłącznie, zachowując 2 godzinną przerwę pomiędzy jednym i drugim preparatem. Inaczej jest w przypadku produktów zawierających w swoim składzie Saccharomyces boulardi, np. , ponieważ ze względu na inny mechanizm działania, antybiotyk nie ma wpływu na komórki tego szczepu, dlatego można podawać go łącznie z antybiotykiem.
Po skończonej antybiotykoterapii powinniśmy zażywać probiotyk jeszcze co najmniej przez tydzień, w celu szybszego przywrócenia naszej flory bakteryjnej do normy. Jest to tak samo istotne jak branie preparatu osłonowego podczas kuracji antybiotykiem
