Naturalnie wąskie ujście napletka, który całkowicie zasłania żołądź prącia jest stanem fizjologicznym, często błędnie interpretowanym jako stulejka. Jak pielęgnować wąski napletek? Jakie objawy mogą świadczyć o pojawieniu się stulejki? I dlaczego leczenie domowe może prowadzić do wystąpienia tego stanu?
Stulejka - co to jest i jak wygląda?
U niemal wszystkich noworodków płci męskiej obserwuje się napletek przyklejony do żołędzi penisa. Jest to całkowicie normalny i fizjologiczny stan. Ujście napletka jest wąskie, a dodatkowo sam napletek jest dość długi. U większości maluchów nie prowadzi to jednak do problemów z oddawaniem moczu. Wraz z rozwojem dziecka, zewnętrzny pierścień napletka staje się coraz bardziej elastyczny i podatny na odprowadzenie. Jeszcze kilka lat temu, taki zwężony napletek określano jako "stulejkę fizjologiczną". Obecnie jednak odchodzi się od tej nazwy, a za bardziej prawidłową uznaje się "fizjologicznie wąski napletek". Pod wpływem m.in. spontanicznych wzwodów, które pojawiają się u niemowląt (mają one podłoże biologiczne, a nie seksualne), zmian w budowie napletka, a także wytwarzania mastki (białawej lub żółtawej wydzieliny, gromadzącej się pod napletkiem) dochodzi do stopniowego odklejania się napletka od żołędzi penisa. Odprowadzenie napletka obserwuje się u ok. 50% chłopców, kończących 1. rok życia. Wśród 3-letnich chłopców odsetek ten znacząco wzrasta i osiąga wartość niemal 90%.
O stulejce mówimy natomiast wtedy, gdy ujście napletka jest zbyt wąskie w porównaniu do szerokości żołędzi i jednocześnie pojawiają się związane z tym objawy kliniczne. Stulejka jest stanem patologicznym, w którym końcowy odcinek napletka uległ zwłóknieniu lub zbliznowaceniu. Stulejka całkowita może zostać zdiagnozowana, gdy zwężenie napletka zupełnie uniemożliwia jego odprowadzenie. Jeśli napletek można odprowadzić choć w pewnym stopniu, jest to stulejka częściowa. Wówczas, odprowadzenie napletka może sięgać jedynie ujścia cewki moczowej, obejmować część żołędzi penisa lub uwidaczniać obszar za rowkiem zażołędnym.
Fizjologicznie wąski napletek nie jest jeszcze stulejką. Mówimy o niej dopiero wówczas, gdy zwężony napletek przyczynia się do nawracających infekcji dróg moczowych, problemu z oddawaniem moczu lub pojawiają się objawy świadczące o rozwoju stanu zapalnego.
Stulejka u noworodka - jak rozpoznać i czy leczyć?
U noworodka, wąski napletek jest zupełnie normalny i nie świadczy o żadnym zaburzeniu. Odsłonięcie żołędzi u zdecydowanej większości chłopców po urodzeniu jest niemożliwe. Żołądź prącia i napletek są naturalnie ze sobą zrośnięte. W ciągu pierwszego roku życia, u mniej więcej połowy chłopców, napletek staje się odprowadzalny, choć nie u wszystkich pacjentów w tej grupie, będzie to odprowadzenie całkowite. Z każdym kolejnym rokiem życia, napletek staje się coraz bardziej elastyczny i w większym stopniu ruchomy. Wąski napletek u noworodka najczęściej nie wymaga żadnego leczenia. Warto uświadamiać rodziców, że jest to naturalny stan, który nie świadczy o nieprawidłowości w rozwoju. Zdecydowanie nie należy podejmować ręcznych prób odprowadzenia napletka, ponieważ może to skutkować przerwaniem ciągłości skóry, bliznowaceniem rany i w efekcie, rozwojem stulejki.
Leczenie stulejki można rozważyć u niemowląt, u których zmiany w obrębie napletka są źródłem stanów zapalnych skóry w tym obszarze lub nawracających zakażeń dróg moczowych. Są to jednak pojedyncze przypadki - leczenie tego schorzenia najczęściej nie dotyczy tak małych dzieci.
Stulejka u dziecka - kiedy leczyć?
W przypadku dzieci powyżej 1. roku życia, wąski napletek nadal jest naturalnym zjawiskiem, które dotyczy znacznej ilości małych chłopców. Jak zostało już wcześniej wspomniane, całkowicie lub częściowo odprowadzalny napletek obserwuje się u niespełna 90% trzyletnich chłopców. Nadal jednak, u pozostałych 10%, napletek może być przyklejony do żołędzi penisa i zupełnie nieodprowadzalny.
Inaczej wygląda postępowanie, jeśli u dziecka rzeczywiście rozwinęła się stulejka. Wówczas ujście napletka jest zmienione chorobowo, nie przypomina zdrowej skóry, a dodatkowo pojawiają się określone objawy, takie jak zaczerwienienie, bolesność, nawracające stany zapalne dróg moczowych, a czasem również formowanie się tzw. balonika przy ujściu napletka podczas oddawania moczu (stan ten może występować także u zdrowych chłopców bez stulejki). Taki stan zapalny zawsze wymaga konsultacji urologa lub chirurga dziecięcego. Najczęściej konieczne jest wówczas leczenie stulejki.
Leczenie stulejki
Na podstawie stanu napletka, jego wyglądu i objawów, które występują u pacjenta ze stulejką, lekarz może podjąć decyzję o leczeniu zachowawczym lub operacyjnym. Leczenie zachowawcze polega na zastosowaniu preparatu miejscowego z glikokortykosteroidem. Standardowo zaleca się nakładać go 2 razy dziennie przez okres minimum 3-4 tygodni. Sterydy powodują wzrost elastyczności skóry i u większości pacjentów, u których są stosowane, umożliwiają całkowite wyleczenie stulejki. Miejscowa aplikacja kremu lub maści z glikokortykosteroidem jest dobrze tolerowana przez chorych i obarczona znacznie niższym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych w porównaniu z glikokortykosteroidami stosowanymi doustnie.
Drugą możliwością jest leczenie chirurgiczne. Obejmuje ono niewielkie nacięcie, a następnie ponowne zszycie napletka lub obrzezanie. W przypadku dzieci i starszych pacjentów z łagodną postacią stulejki, która kwalifikuje się do leczenia chirurgicznego, zazwyczaj wystarcza nacięcie napletka, które służy zwiększeniu szerokości jego ujścia. Zabieg obrzezania jest raczej zarezerwowany dla cięższych przypadków z bardziej nasilonymi objawami. Obrzezanie polega na całościowym lub jedynie częściowym usunięciu napletka. W Polsce, zabieg ten przeprowadza się rzadko. Decyzję o rodzaju leczenia stulejki podejmuje lekarz. Warto również dodać, że leczenie chirurgiczne jest niezbędne zawsze, gdy stulejka jest przyczyną zatrzymania wypływu moczu. Zabieg jest potrzebny również u tych pacjentów, u których jednocześnie występuje brzuszne przygięcie prącia.
U większości pacjentów, leczenie stulejki obejmuje miejscowe stosowanie leku z glikokortykosteroidem, który powoduje wzrost elastyczności skóry. Przy nieskuteczności tej metody leczenia, wykonuje się zabieg plastyki napletka lub obrzezania.
Stulejka - domowe sposoby
Czasem rodzice próbują samodzielnie odprowadzić napletek przyklejony do żołędzi. Nie jest to ani skuteczne, ani bezpieczne. Zdecydowanie nigdy nie należy podejmować samodzielnych prób mających na celu odsłonięcie żołędzi. Istnieje wówczas wysokie prawdopodobieństwo doprowadzenia do pęknięcia zrośniętego fałdu skóry, który zazwyczaj ponownie ulegnie sklejeniu. Jednocześnie może rozwinąć się wówczas stan zapalny. Ręcznemu poszerzeniu ujścia napletka może towarzyszyć ból i silny dyskomfort odczuwany przez małych pacjentów. W ten właśnie sposób może rozwinąć się prawdziwa stulejka, która niejednokrotnie wymaga już wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Jak prawidłowo pielęgnować więc napletek? W pierwszym miesiącu życia, właściwie nie zaleca się nic z nim robić. Podczas kąpieli, należy umyć jedynie jego zewnętrzną część. Po okresie noworodkowym można delikatnie zsunąć napletek, ale jedynie do pojawienia się pierwszego oporu. Warto wówczas oczyścić napletek i widoczną część żołędzi, o ile oczywiście jest ona częściowo odsłonięta. W trakcie mycia można też ostrożnie usunąć wydzielinę, która odkłada się pod napletkiem. Pielęgnować napletek można w trakcie kąpieli. Skóra jest wówczas bardziej elastyczna i podatniejsza na rozciąganie. U części chłopców, zupełnie nie uda się odciągnąć napletka, więc należy go wówczas umyć jedynie z zewnętrznej strony. Po przemyciu skóry trzeba pamiętać o ponownym rozciągnięciu napletka do jego stanu początkowego. Czym myć napletek? Wystarczy wodą. Ewentualnie można dodać niewielką ilość łagodnego preparatu myjącego, który wykorzystuje się do kąpieli.
Przyczyny stulejki u dorosłych
Stulejka u dorosłych mężczyzn może być wrodzona lub nabyta. W stanie wzwodu lub w stanie spoczynku, napletek częściowo lub całkowicie zasłania żołądź prącia. Przyczyn może być kilka. Problem z całkowitym odprowadzeniem napletka utrudnia jego prawidłową pielęgnację. Trudno jest bowiem usunąć mastkę, zgromadzoną pod napletkiem. Sprzyja to wystąpieniu stanów zapalnych żołędzi i napletka. Również inne stany, które utrudniają odpowiednią higienę miejsc intymnych, mogą prowadzić do rozwoju stulejki. Dotyczy to m.in. osób które zaniedbują higienę, a także pacjentów otyłych, którym dokładne umycie napletka może stwarzać trudność. Stulejka u dorosłych może rozwinąć się również pod wpływem urazów napletka. U ok. 1% chłopców w wieku 17 lat, napletek nadal jest nieodprowadzalny. U osób dorosłych może dojść do urazów np. podczas stosunków seksualnych lub innych sytuacji, w których żołądź ulega otarciu. Urazy niestety sprzyjają zmianom w obrębie tkanek napletka. Może wówczas dojść do bliznowacenia rany, w wyniku czego pojawia się stulejka. Inną przyczyną stulejki są różnego rodzaju infekcje. Mogą to być zarówno stany zapalne dróg moczowych, jak i infekcje miejsc intymnych. Do zakażeń częściej dochodzi m.in. u pacjentów cierpiących na cukrzycę.
Leczenie domowe stulejki u osób dorosłych, podobnie jak w przypadku małych dzieci, nie jest wskazane. Warto udać się do lekarza, który dobierze odpowiedni sposób terapii. U dorosłych mężczyzn zazwyczaj wykonuje się plastykę napletka, która obejmuje chirurgiczne nacięcia skóry, polegające na poszerzeniu ujścia napletka lub zabieg obrzezania. Nie zawsze sama plastyka daje oczekiwane rezultaty. Stulejka może powracać po tym zabiegu. Wówczas lekarz może zadecydować o konieczności obrzezania, które powoduje całkowite wyleczenie stulejki.
Powikłania nieleczonej stulejki
Nieleczona stulejka może prowadzić do wystąpienia powikłań. Niedostateczna higiena miejsc intymnych, może być przyczyną, ale również i następstwem stulejki. Niepełne odsłonięcie żołędzi utrudnia jej oczyszczenie, a przez to sprzyja rozwojowi stanu zapalnego. Stulejka może prowadzić też do problemów z oddawaniem moczu. Inną konsekwencją nieleczonej stulejki jest dyskomfort podczas stosunków seksualnych. Otarcia żołędzi nie tylko mogą przyczyniać się do infekcji skóry, ale mogą również powodować znaczny ból i dyskomfort pacjenta. Zmniejsza to odczuwaną satysfakcję ze współżycia. Stulejka może być również przyczyną zaburzeń wzwodu. Kolejnym następstwem jest załupek.
Część osób dorosłych nie leczy stulejki, ponieważ nie jest świadoma występowania tego zaburzenia. Rzadko jednak zdarza się, aby nieleczona stulejka nie powodowała żadnych dolegliwości. Najczęściej widoczny jest obrzęk i zaczerwienienie. Można również dostrzec bliznowacenie skóry wokół ujścia napletka. Pacjenci nierzadko odczuwają również ból i dyskomfort. Wystąpienie tych objawów, zawsze powinno skłaniać do wizyty lekarskiej.
Stulejka a załupek
Załupek jest powikłaniem stulejki, które może rozwinąć się zarówno u chłopców, jak i dorosłych mężczyzn. Załupek występuje, gdy ujście napletka zostaje zatrzymane, uwięzione w rowku zażołędnym. Pojawia się obrzęk, który początkowo może być niewielki, jednak z czasem opuchlizna się powiększa. Widoczne jest też zaczerwienienie. Pacjent, u którego doszło do ugrzęźnięcia napletka w rowku zażołędnym odczuwa też ból. Załupek choć zdarza się rzadko, jest stanem ostrym i groźnym. Brak interwencji może prowadzić do zaburzeń ukrwienia żołędzi i odcinka napletka, co stwarza ryzyko martwicy tkanek.
Załupek może wystąpić przy próbach zsunięcia wąskiego napletka, mających na celu odsłonięcie żołędzi. Jeśli ujście jest bardzo wąskie, trudno może być ponownie rozciągnąć napletek na żołędzi. Do załupka może dojść również wtedy, gdy po zsunięciu napletka nie zostanie on z powrotem nasunięty na żołądź. Może się tak zdarzyć podczas zabiegów pielęgnacyjnych i oczyszczania napletka. Dlatego zawsze po jego umyciu, należy ponownie naciągnąć fałd skóry na prącie. W przeciwnym razie, napletek zaciska się na rowku zażołędnym i może pojawić się właśnie załupek. Do jego wystąpienia może dojść również podczas zabawy chłopca, który jest ciekawy własnego ciała, a którego napletek jest wąski i nie w pełni odprowadzalny. U osób dorosłych, załupek może pojawić się podczas stosunku seksualnego lub podczas masturbacji.
Jeśli obrzęk związany z załupkiem jest niewielki, może spróbować samodzielnie nasunąć napletek na żołędzi. Warto wykorzystać do tego tłustą maść, która zwiększy poślizg. Samodzielnie nie należy jednak podejmować żadnej interwencji, jeśli załupek utrzymuje się już od dłuższego czasu lub ból i obrzęk mają duże nasilenie. Jeśli pojawią się oznaki zaburzenia ukrwienia i zasinienie żołędzi, należy pilnie szukać pomocy lekarskiej. Im szybciej zostaną podjęte odpowiednie działania, tym większa szansa na całkowite, niepowikłane wyleczenie załupka. Zwlekanie z wizytą lekarską może prowadzić nawet do amputacji części tkanek. Taka konieczność zachodzi jednak rzadko.
Stulejka to stan, w którym obecność wąskiego napletka i niemożność jego zsunięcia na trzon prącia powoduje określone objawy i dolegliwości. Dostępne są skuteczne, niechirurgiczne metody leczenia stulejki, a dopiero w przypadku ich nieskuteczności, wykonuje się plastykę napletka lub zabieg obrzezania. Mylne postrzeganie stulejki jako zwężenia napletka, które u większości małych chłopców jest zjawiskiem fizjologicznym, prowadzi w części przypadków do prób samodzielnego odprowadzenia napletka. Może skutkować to rozwojem pełnoobjawowej stulejki, a także pojawieniem się załupka. Wystarczy obserwować rozwój napletka u małych dzieci. W przypadku pojawienia się niepokojących objawów, warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza.
Piśmiennictwo:
- Kowalczyk K., Baka-Ostrowska M., Wady i choroby napletka u dzieci i młodzieży, Pediatria po Dyplomie, 2020, 01.
- Radmayr C., Bogaert G., Dogan H.S., Kocvara R., et al., EAU Guidelines on Paediatric Urology, 2018.
- Warchoł S., Zasady postępowania z napletkiem u chłopców, Forum Pediatrii Praktycznej, 2018, nr 8.
