Paracetamol jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych. Powszechnie uważany za bezpieczny i skuteczny. Jak działa paracetamol? Które leki go zawierają? Jak długo można stosować preparaty z paracetamolem na własną rękę?
Paracetamol – działanie
Paracetamol na gorączkę i ból to stosunkowo niedawne odkrycie. Pierwsza synteza tego związku miała miejsce pod koniec XIX wieku. Jednak dopiero w połowie kolejnego wieku rozpoczął się jego „złoty okres”. Powszechnie stosowane leki przeciwbólowe dla dzieci i dorosłych łączono z licznymi działaniami niepożądanymi. Paracetamol uznawano natomiast nieprzerwanie za bezpieczny i niedrażniący śluzówki żołądka. Od tamtej pory, paracetamol dla dzieci i dla dorosłych stał się podstawowym lekiem przeciwbólowym. Jak działa paracetamol? Pomimo kilkudziesięciu już lat stosowania tej substancji, mechanizm jej działania wciąż nie został do końca poznany. Wiemy jednak, że blokuje syntezę prostaglandyn w ośrodkowym układzie nerwowym. Prostaglandyny to substancje, które są m.in. odpowiedzialne za powstawanie bólu i gorączki. Paracetamol w niewielkim stopniu hamuje ich syntezę. W związku z tym, wykazywane przez niego działanie przeciwzapalne jest tak słabe, że często pomijane. Paracetamol pobudza też inne receptory, czego efektem również jest działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
Paracetamol – na co działa? Kiedy go stosować?
Paracetamol dla dzieci i dorosłych jest jedną z najczęściej stosowanych substancji przeciwbólowych. Opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) drabina analgetyczna, która przedstawia schemat leczenia bólu, zawiera m.in. właśnie paracetamol. Jest on jednym z leków przeciwbólowych, zalecanych do stosowania w pierwszej kolejności.
Paracetamol – kiedy brać:
- przy bólu o nasileniu łagodnym do umiarkowanego – paracetamol dla dzieci i dorosłych to skuteczny preparat na ból głowy (także ból migrenowy i napięciowy), ból zęba, ból miesiączkowy, ból mięśniowy, stawowy, ból po zabiegach i urazach, ból podczas ząbkowania;
- przy gorączce – paracetamol na gorączkę jest powszechnie stosowany u małych dzieci, kobiet w ciąży i innych grup pacjentów;
- przy bólu i gorączce, występujących w przebiegu grypy i przeziębienia, a także po szczepieniu.
Jak długo działa paracetamol? Właściwości przeciwgorączkowe utrzymują się przez ok. 6-8 godzin po podaniu leku. Nieco krócej, 4-6 godzin, trwa działanie przeciwbólowe.
Więcej informacji na temat leczenia gorączki u dzieci można znaleźć w artykule: Jak i kiedy leczyć gorączkę u dzieci? – Pytania i odpowiedzi.
Jak dawkować paracetamol? Co ile godzin przyjmować lek z paracetamol?
Paracetamol dla dzieci – dawkowanie
Dawkowanie paracetamolu dla dzieci uzależnione jest od ich masy ciała. Standardowa dawka paracetamolu to 10-15 mg/kg masy ciała. Można ją powtarzać co 4-6 godzin. Nie zaleca się przekraczania maksymalnej dawki dobowej 60 mg/kg masy ciała.
Przykład: dziecko waży 4 kg – pojedyncza, jednorazowa dawka paracetamolu wynosi maksymalnie 60 mg. Można powtarzać ją co 4-6 godzin, pamiętając, aby nie podać dziecku więcej niż 240 mg leku w ciągu doby.
Paracetamol dla dzieci poniżej 3-ego miesiąca życia powinien być podany z jednoczesną konsultacją z lekarzem. U takich maluchów, gorączka może być jedynym objawem wielu poważnych chorób. Z tego powodu, malutkie dziecko z gorączką powinno być zawsze obejrzane przez lekarza. Należy również pamiętać, że paracetamol dla dzieci nie powinien być podawany dłużej niż 3 dni bez konsultacji z lekarzem. Przy utrzymującej się gorączce, niektórzy specjaliści zalecają naprzemienne podawanie paracetamolu i ibuprofenu. Zdania ekspertów na temat takiego schematu leczenia gorączki są jednak podzielone. Aktualne badania wskazują, że dawkowanie paracetamolu dla dzieci w pojedynczym preparacie jest bezpieczniejsze i skuteczniejsze niż jego łączenie z ibuprofenem.
Paracetamol dla dorosłych – dawkowanie
Dawkowanie paracetamolu u dorosłych i dzieci powyżej 12-ego roku życia jest takie samo. Zaleca się pojedynczą dawkę 500 – 1000 mg, powtarzaną co 4-6 godzin. Maksymalnie w ciągu doby, nie należy przyjmować więcej niż 4000 mg tej substancji. W przypadku jednak osób, które stosują lek długotrwale, maksymalna dawka dobowa wynosi 2,6 g paracetamolu. Ulotka stosowanego preparatu dokładnie określa zalecany sposób dawkowania paracetamolu. Jak długo brać tą substancję? W przypadku leczenia gorączki u dorosłych, lek można podawać nie dłużej niż 3 dni bez konsultacji lekarskiej. Przy leczeniu bólu, paracetamol można stosować do 10-ciu dni. Najczęściej jednak wystarczy 1 lub kilka pojedynczych dawek, aby skutecznie zmniejszyć ból i gorączkę.
Czy paracetamol jest bezpieczny?
Paracetamol, zwany inaczej acetaminofenem, jest powszechnie uważany za bezpieczny i skuteczny lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego – po zastosowaniu paracetamolu w syropie lub tabletkach, zaczyna on działać już po kilku minutach.
Maksymalne stężenie leku w organizmie osiąga się po ok. 0,5 – 1 godziny od podania paracetamolu. Czopki paracetamolu również zapewniają dobre, choć wolniejsze wchłanianie substancji aktywnej. Maksymalne stężenie osiągane jest po upływie ok. 2-3 godzin. Dawkowanie paracetamolu dla dzieci i dorosłych zgodnie z załączoną ulotką wpływa na bezpieczeństwo stosowania leku. Jest to skuteczny i bezpieczny środek przeciwbólowy bez recepty, o ile przyjmowany jest krótkotrwale i w zalecanych dawkach. Paracetamol nie jest do końca bezpieczny dla osób, cierpiących na ciężkie choroby wątroby i nerek. U tych pacjentów jest przeciwwskazany.
Więcej informacji na temat bezpieczeństwa stosowania paracetamolu można znaleźć w artykule: Paracetamol – przedawkowanie, skutki uboczne, interakcje.
Jaki paracetamol wybrać? Które leki zawierają paracetamol?
Paracetamol na gorączkę i ból dostępny jest w postaci czopków, syropów, tabletek i saszetek. Panadol, Apap, Efferalgan i Pedicetamol to popularne leki bez recepty z paracetamolem. Czopki i syropy to najczęściej stosowana forma leku u małych dzieci. Pod wieloma względami, płynna postać preparatu, taka jak syrop, jest lepszym wyborem dla maluchów:
- szybki efekt – paracetamol dla dzieci rozpoczyna swoje działanie już kilka minut po podaniu leku w porównaniu z wolniejszym wchłanianiem po podaniu czopka;
- dokładne odmierzenie dawki – płynna forma leku umożliwia precyzyjne dawkowanie paracetamolu u dzieci. Należy pamiętać, że czopków nie powinno się dzielić;
- łatwość podania – strzykawka doustna ułatwia podanie paracetamolu.
Czopki paracetamolu mogą natomiast okazać się pożądaną formą leku dla dzieci, u których pojawiły się wymioty lub mają trudności z przyjęciem doustnej postaci leku. W pozostałych przypadkach, u dzieci poniżej 4-ego roku życia, korzystniejsze jest zastosowanie preparatu z paracetamolem w formie płynnej. Idealną sytuacją jest podanie takiego środka za pomocą dołączonej strzykawki doustnej. Zapewnia to dokładne odmierzenie potrzebnej dawki, w zależności od wagi dziecka. Łyżki stołowe, które mamy w domu, mają różną objętość. Podawanie leków z ich użyciem niesie wysokie ryzyko zastosowania zbyt dużej lub zbyt małej dawki leku. Należy więc bezwzględnie korzystać ze strzykawki doustnej, jeśli tylko jest ona dołączona do opakowania. Co więcej, zaleca się używać jednej miarki do danego preparatu. Wynika to z faktu, że każda strzykawka jest kalibrowana z uwzględnieniem m.in. gęstości określonego leku. Dlatego jednej miarki nie należy używać do innych preparatów zawierających paracetamol. Ulotka dołączona do leku zawiera też informację o tym, czy dany środek może być zmieszany z mlekiem lub innym płynem. Należy przy tym zawsze stosować jak najmniejszą ilość mleka, soku lub innej cieczy. W innym przypadku nie będziemy dokładnie wiedzieć, czy dziecko otrzymało całą dawkę leku z paracetamolem.
Które leki są odpowiednie dla starszych dzieci? Nie tylko syropy, ale także stałe postacie leków doustnych. Powyżej 4-ego roku życia, dziecko najczęściej nie ma już problemów z połknięciem tabletki lub kapsułki. Można oczywiście sięgnąć też po syrop. Wówczas dobrze sprawdzi się płyn z większym stężeniem paracetamolu. W których lekach zawartość paracetamolu jest większa? M.in. w syropie Pedicetamol. Umożliwia on podanie dziecku tej samej ilości leku, ale w mniejszej ilości syropu. U dorosłych można zastosować tabletki, kapsułki lub saszetki. Wybór zależy już od indywidualnych preferencji. Paracetamol dostępny jest również w wieloskładnikowych preparatach na przeziębienie i grypę.
Paracetamol w ciąży i w okresie karmienia
Paracetamol w ciąży jest bezpiecznym i skutecznym lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Należy jednak stosować go krótkotrwale, przestrzegając zaleconego sposobu dawkowania paracetamolu.
Paracetamol w niewielkim stopniu przenika do mleka matki. Zaobserwowane do tej pory działania niepożądane u karmionego dziecka, występowały po przyjmowaniu przez mamę karmiącą większych dawek leku. Z tego względu, paracetamol na gorączkę i ból może być stosowany w okresie laktacji zgodnie z zalecanym dawkowaniem. Podsumowując, można stosować paracetamol w ciąży i podczas karmienia piersią. W każdym przypadku należy jednak indywidualnie ocenić stosunek korzyści do ewentualnego ryzyka przed przyjęciem leku. Zalecana jest konsultacja z lekarzem przed zastosowaniem jakiegokolwiek leku w ciąży.
Paracetamol to skuteczny i stosunkowo bezpieczny lek na ból i gorączkę. W porównaniu z innymi środkami przeciwbólowymi, ma mniej możliwych działań niepożądanych, choć praktycznie nie posiada właściwości przeciwzapalnych. Może być stosowany już u małych dzieci, a także w okresie ciąży i laktacji. Dawkowanie paracetamolu musi być jednak zawsze zgodne z zalecanym w ulotce. Nie należy skracać przerw między kolejnymi dawkami leku. Trzeba też dokładnie sprawdzać skład przyjmowanych preparatów, aby przypadkowo nie zastosować dwóch środków o różnej nazwie, zawierających tą samą substancję czynną.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
1. Brian J. Anerson PhD, Paracetamol (Acetaminophen): mechanisms od action, Pediatric Anesthesia 2008, [data dostępu: 21.04.2020], dostęp w Internecie: doi:10.1111/j.1460-9592.2008.02764.x
2. Pecar A., Wagner R., Pediatryczne postacie leków, w: Farmacja Kliniczna, MedPharm Polska, 2012,str. 373-376.
3. Friese K., Morike K., Neumann G., Windorfer A., Leki w ciąży i laktacji, MedPharm Polska 2014, str. 83 i 326.
