1 na 3 osoby w wieku 55 lat jest zagrożona wystąpieniem migotania przedsionków. Kto znajduje się w grupie ryzyka? Jakie objawy mogą się pojawić przy migotaniu przedsionków?
Co nazywamy migotaniem przedsionków?
Serce to mięsień, który tłoczy krew do każdej komórki ciała. Zbudowane jest z dwóch przedsionków i dwóch komór, z których krew dociera do aorty i płuc. Dużą rolę w utrzymaniu prawidłowego rytmu serca odgrywa węzeł zatokowy. Generowane są w nim impulsy elektryczne, które z przedsionków przenoszone są następnie do komór. Przy prawidłowej pracy mięśnia sercowego, węzeł zatokowy reguluje rytm serca i dostosowuje szybkość uderzeń w zależności od tego, jakie jest zapotrzebowanie organizmu na tlen. U pacjentów z migotaniem przedsionków, impulsy elektryczne powstają w sposób chaotyczny, również poza węzłem zatokowym. Przedsionki nie mogą się efektywnie kurczyć. Zaczynają migotać, drgać. Stąd właśnie nazwa - migotanie przedsionków. Niektóre z powstałych impulsów przenoszone są na komory serca, wywołując skurcz, który jednak jest niemiarowy.
Migotanie przedsionków należy do najczęstszych zaburzeń prawidłowego rytmu serca. Choć nieco częściej pojawia się wśród mężczyzn, to jednak większy negatywny wpływ na jakość życia ma wśród kobiet.
Migotanie przedsionków - objawy
U ponad połowy pacjentów z migotaniem przedsionków, początkowo nie pojawiają się żadne dolegliwości. U chorych bez objawów, ryzyko udaru mózgu jest większe w porównaniu z pacjentami, u których pojawiają się objawy migotania przedsionków. Wyższa jest też śmiertelność. Przy objawowym migotaniu, pacjent może odczuwać takie dolegliwości jak:
- uczucie kołatania serca,
- ucisk lub ból w klatce piersiowej,
- duszność,
- krótki oddech,
- mniejsza tolerancja wysiłku, zwiększona męczliwość,
- zawroty głowy,
- nadmierna potliwość.
Rzadszym objawem przy zaburzeniu rytmu zatokowego są chwilowe omdlenia i kaszel. Świadomość pacjentów na temat czynników ryzyka, zwiększających prawdopodobieństwo występowania migotania przedsionków daje szansę na lepszą kontrolę stanu zdrowia i wcześniejsze wykrycie tej przypadłości.
U wielu chorych, migotanie przedsionków wykrywane jest dopiero wówczas, gdy doszło do rozwoju groźnych powikłań. Zaleca się więc wykonywanie rutynowych badań, w celu jak najwcześniejszego wykrycia arytmii.
Przyczyny migotania przedsionków
Częstość występowania migotania przedsionków rośnie z wiekiem. Niemodyfikowalnym czynnikiem, który zwiększa ryzyko wystąpienia migotania przedsionków, oprócz wieku jest też płeć. Jak wspomniano wyżej, przypadłość ta częściej dotyczy mężczyzn. Znaczenie mają też czynniki genetyczne i skłonność do arytmii wśród członków najbliższej rodziny. Istotny wpływ na rozwój zaburzeń rytmu serca i pojawienie się migotania przedsionków mają również takie czynniki ryzyka jak:
- otyłość,
- palenie papierosów,
- nadużywanie alkoholu,
- nieprawidłowy poziom lipidów,
- bezdech podczas snu,
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca,
- choroby serca, np. niewydolność serca,
- choroby nerek,
- nadczynność tarczycy,
- choroby zastawki lub zabiegi wymiany zastawek,
- zapalenie płuc.
Pojawienie się nadciśnienia tętniczego zwiększa ryzyko migotania przedsionków niemalże dwukrotnie w porównaniu z osobami, u których ciśnienie jest w normie. Nadciśnienie tętnicze to jeden z czynników, który najczęściej zapoczątkowuje pojawienie się arytmii. U wielu chorych z migotaniem przedsionków trudno jest ustalić co mogło wpłynąć na niemiarowe bicie serca. Niemniej jednak, im więcej czynników ryzyka występuje u danego pacjenta, im jest on starszy i bardziej obciążony chorobami współistniejącymi, tym prawdopodobieństwo wystąpienia migotania przedsionków i ryzyko powikłań rośnie.
Migotanie przedsionków – rodzaje
Migotanie przedsionków można klasyfikować w różny sposób. Dzieli się je na bezobjawowe i objawowe. U części chorych, migotanie widoczne jest jedynie na EKG, a sami pacjenci nie czują żadnych dolegliwości podczas niemiarowego bicia serca. Klasyczny podział migotania przedsionków obejmuje:
- migotanie przedsionków rozpoznane po raz pierwszy - nie ma tutaj znaczenia ani intensywność objawów ani przypuszczalny czas trwania arytmii do momentu jej rozpoznania,
- napadowe migotanie przedsionków - ustępuje w przeciągu tygodnia samoistnie lub pod wpływem interwencji (kardiowersji), mającej na celu przywrócenie prawidłowego rytmu serca,
- przetrwałe migotanie przedsionków - trwa nieprzerwanie ponad tydzień i ustępuje dopiero po przeprowadzeniu kardiowersji,
- długotrwałe przetrwałe migotanie przedsionków - zaburzenie rytmu komór i przedsionków utrzymuje się przez więcej niż 12 miesięcy,
- utrwalone migotanie przedsionków - to określenie używane jest w kontekście pacjentów, u których zaprzestano podejmowania kolejnych prób przywrócenia prawidłowego bicia serca.
Utrwalone migotanie przedsionków ma charakter stały, nawracający. Zostało zaakceptowane zarówno przez lekarza, jak i pacjenta. Jeśli u chorego występują dwa rodzaje arytmii, za kluczowy przyjmuje się ten, który pojawia się częściej. Ma to znaczenie wówczas, gdy niektóre epizody migotania utrzymują się kilkanaście godzin (napadowe migotanie przedsionków), a inne trwają ponad tydzień (przetrwałe migotanie przedsionków).
U wielu pacjentów, zmiana rodzaju migotania związana jest z przebudową mięśnia sercowego, w szczególności z przebudową przedsionków. Dochodzi do zmian zarówno w ich budowie, jak i funkcjonowaniu. Utrwalony charakter migotania przedsionków wiąże się z większą częstością hospitalizacji wśród pacjentów, wyższym ryzykiem epizodów sercowo-naczyniowych i niestety również wyższą śmiertelnością.
Migotanie przedsionków – leczenie i diagnostyka
W diagnostyce migotania przedsionków istotną rolę pełni wywiad lekarski, łącznie z wykryciem objawów sugerujących występowanie arytmii i oceną ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu. Za standardowe badanie umożliwiające potwierdzenie migotania przedsionków uznaje się 12-odprowadzeniowe EKG. Pozwala ono uzyskać wiele cennych informacji na temat typu zaburzeń rytmu serca. U części pacjentów, zaleca się też wykonanie innych badań, np. badań laboratoryjnych lub echokardiografii. Ich wyniki mogą ułatwić znalezienie przyczyny choroby, a także precyzyjniej dobrać sposób terapii.
W leczeniu migotania przedsionków, podobnie jak w leczeniu innych chorób, ważne jest zaangażowanie samego pacjenta w ten proces. Choroba może się rozwijać, mogą pojawiać się nowe objawy, nowe czynniki ryzyka, a choroby współistniejące najczęściej również mają postępujący charakter. Wszystkie te czynniki wpływają na konieczność wprowadzania zmian w przyjętym schemacie leczenia. Wszelkie decyzje terapeutyczne powinny być podejmowane wspólnie przez pacjenta i lekarza. Chorzy powinni być świadomi swojej choroby i związanych z nią powikłań zatorowych.
Leczenie migotania przedsionków obejmuje najczęściej stosowanie leków przeciwkrzepliwych, które chronią przed wystąpieniem incydentów zakrzepowo-zatorowych. Aby przywrócić prawidłową częstotliwość rytmu serca można wykorzystać m.in. digoksynę, leki obniżające ciśnienie krwi, leki przeciwarytmiczne lub ich połączenie. U części pacjentów korzystne efekty może przynieść przezskórne zamknięcie uszka lewego przedsionka. Jest to miejsce, w którym najczęściej dochodzi do powstawania zakrzepów podczas migotania. Inne zabiegi, wykorzystywane w procesie leczenia migotania przedsionków to kardiowersja elektryczna i ablacja przezcewnikowa.
Większość epizodów migotania przedsionków przechodzi samoistnie. Najczęściej pacjent jest poinstruowany przez lekarza i wie co robić, kiedy odczuwa objawy niemiarowego bicia serca. Należy jednak pamiętać, że jeśli pojawia się też ból w klatce piersiowej lub duszność, konieczne jest wezwanie pogotowia. Jeśli migotanie nie ustępuje, nawet mimo zastosowanych leków, również wskazana jest konsultacja z lekarzem.
Migotanie przedsionków – powikłania
Najgroźniejszym powikłaniem migotania przedsionków jest udar mózgu. Dochodzi do zaburzenia prawidłowego przepływu krwi przez mięsień sercowy. Pojawiają się warunki, sprzyjające tworzeniu zakrzepów. Kiedy powstały zakrzep zostanie wypchnięty z serca podczas skurczu komory, może zablokować naczynie krwionośne o niewielkiej średnicy. W zależności od miejsca do którego dostanie się zakrzep, może wystąpić wspomniany udar mózgu, zator tętnicy płucnej lub tętnicy obwodowej. Utrzymujące się migotanie przedsionków grozi również niewydolnością serca. Jest to szczególnie niebezpieczne dla pacjentów, którzy już cierpią na przewlekłe choroby serca lub mają za sobą incydenty zakrzepowo-zatorowe, takie jak np. zawał serca. Jednoczesne występowanie migotania przedsionków i niewydolności serca często wzajemnie zaostrza przebieg obu zaburzeń.
Migotanie przedsionków może prowadzić także do stopniowego pogarszania się funkcji poznawczych. Chorzy są w większym stopniu narażeni na stany niedokrwienne mózgu. Zaburzenie funkcji poznawczych może mieć różne nasilenie, od łagodnego po ciężkie, prowadzące do otępienia. W zależności od stopnia niewydolności mięśnia sercowego i częstości epizodów migotania przedsionków, u pacjentów pogarsza się tolerancja wysiłku. Im chory jest młodszy, tym w większym stopniu wpływa to negatywnie na odczuwany komfort życia. U pacjentów z migotaniem przedsionków częściej zauważa się też zaburzenia lękowe i objawy depresji. Mogą one rozwinąć się jako działanie niepożądane leków stosowanych do leczenia migotania.
Niewydolność serca a migotanie przedsionków
Oba te stany u części pacjentów występują jednocześnie. U niektórych chorych, to właśnie migotanie przedsionków jest przyczyną niewydolności serca. Niemiarowe bicie serca podczas migotania wyczerpuje zasoby energetyczne komórek mięśnia sercowego. Może prowadzić też do ich zaniku i niedokrwienia. W efekcie, pojawia się niewydolność mięśnia sercowego. Możliwa jest też sytuacja odwrotna - niewydolność serca prowadzi do wystąpienia migotania przedsionków. Dzieje się tak wskutek postępującego przeciążenia mięśnia sercowego. Dochodzi do zaburzeń w przewodzeniu elektrycznym impulsów, zwiększonej pobudliwości przedsionków i ich włóknienia. Szacuje się, że średnio co piąty chory z niewydolnością serca, doświadcza też epizodów migotania. Przy łagodnej niewydolności serca odsetek ten jest niższy, natomiast przy zaawansowanej postaci choroby, migotanie występuje nawet u co drugiego chorego. Współistnienie obu zaburzeń wpływa negatywnie na rokowanie i zwiększa ryzyko pojawienia się niebezpiecznych dla zdrowia i życia komplikacji. U pacjentów stosuje się profilaktykę przeciwzakrzepową i indywidualnie dobraną strategię kontroli częstości bicia serca.
Zachęcanie pacjentów do rutynowych badań pozwalających kontrolować pracę mięśnia sercowego daje szansę na wcześniejsze wykrycie i leczenie migotania przedsionków. Obecnie dostępne są różne narzędzia, ułatwiające wykrycie arytmii, takie jak smartwatche, ciśnieniomierze z funkcją wykrywania arytmii, a także aplikacje na urządzenia mobilne. Nieprawidłowości wykryte przez te przyrządy mogą skłonić pacjenta do wizyty u lekarza i umożliwiają przeprowadzenie dalszej diagnostyki. Pacjenci obciążeni ryzykiem pojawienia się migotania, powinni starać się wyeliminować czynniki ryzyka na które mają wpływ i prowadzić zdrowy, aktywny tryb życia. Pozwoli to skuteczniej kontrolować rytm serca i zapobiegać groźnym powikłaniom migotania przedsionków.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Wytyczne ESC 2020 dotyczące diagnostyki i leczenia migotania przedsionków opracowane we współpracy z European Association of Cardio-Thoracic Surgery (EACTS), Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw diagnostyki i leczenia migotania przedsionków.
- Drożdż J., Migotanie przedsionków u pacjentów z niewydolnością serca, Kardiologia po Dyplomie 2011, 10(1), s. 62-68.
- Bień A., Krzciuk M., Bojarska-Junak A., Przezskórne zamknięcie uszka lewego przedsionka jako leczenie z wyboru u pacjentów z migotaniem przedsionków oraz przeciwwskazaniami do leczenia przeciwkrzepliwego - przypadek kliniczny, Folia Cardiologica, 2017, 12, 5, s. 484-488.
