Dzieci powinny być regularnie szczepione, aby uniknąć chorób zakaźnych, które niosą za sobą poważne powikłania, hospitalizacje, a nawet stanowią zagrożenie dla ich życia. Aby utrzymać odporność na odpowiednim poziomie niektóre szczepienia zalecane są również w okresie przedszkolnym, szkolnym, a także dla osób dorosłych. Jakie mamy w Polsce obowiązkowe, a jakie dodatkowe szczepienia i kiedy powinny zostać one wykonane dla zachowania skuteczności.
Dlaczego warto się szczepić?
Dzięki szczepieniom nabywamy odporności wobec chorób zakaźnych. Po podaniu szczepionki organizm uczy się jak radzić sobie z infekcją na wypadek gdy realnie dojdzie do zakażenia. Układ immunologiczny przy ponownym kontakcie z patogenem posiada już odpowiednie przeciwciała przeciwko danej chorobie, które są w stanie od razu go wyeliminować. Szczepienia dzieci pozwoliły zwalczyć choroby na które jeszcze w XX wieku wielu ludzi umierało lub musiało walczyć o powrót do zdrowia z powodu poważnych komplikacji głównie neurologicznych.
Jak zbudowane są szczepionki? Ogólnie rzecz ujmując zawierają one żywy, ale osłabiony (atenuowany) lub martwy patogen bądź też jego fragment (np. sam materiał genetyczny) oraz szereg substancji pomocniczych o wysokim stopniu oczyszczenia i bezpieczeństwa. W każdym przypadku chodzi o to, aby zmobilizować układ odpornościowy do pracy bez pojawienia się objawów choroby.
Oczywiście podanie szczepionki nie jest obojętne dla organizmu. Oprócz tego, że wpływa ona na układ immunologiczny to może powodować również niepożądane odczyny poszczepienne. W większości przypadków należą do nich ból, zaczerwienienie, obrzęk w miejscu wkłucia, a także gorączka i złe samopoczucie. Można je łagodzić sięgając po doustne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, a miejscowo zastosować preparat przeciwobrzękowy, np. Altacet. W zasadzie każda szczepionka wywołuje nieco inną reakcję organizmu. Jest to bardzo indywidualne zjawisko. Bywa również tak, że po szczepieniu nie wystąpią żadne niepokojące objawy.
Kalendarz szczepień w pierwszych latach życia - szczepienia obowiązkowe
Pierwszy rok życia dziecka to okres w którym bardzo mocno kształtuje się układ odpornościowy malucha. Ma na to wpływ kontakt ze światem zewnętrznym i z występującymi w nim patogenami, przeciwciała, które maluch dostaje wraz z mlekiem matki oraz liczne szczepienia. Już w szpitalu po narodzinach noworodek otrzymuje szczepionkę przeciwko WZW typu B oraz gruźlicy. Włączenie dziecka od narodzin w program szczepień ochronnych ma na celu jego ochronę przez zakażeniami wirusami i bakteriami prowadzącymi do zagrażających zdrowiu i życiu schorzeń, tj. zapalenia płuc, opon mózgowo - rdzeniowych, powikłaniami neurologicznym itp. Chroni również przed hospitalizacjami, które są tak ciężkie w przypadku kilku tygodniowego bądź kilku miesięcznego niemowlęcia. Program szczepień ochronnych w roku 2022 obejmuje następujące szczepienia:
W drugim miesiącu życia (po ukończeniu 6. tygodnia życia)
- błonica, tężec, krztusiec, polio, WZW typu B, Haemophilus influenzae typu b (Hib - pałeczka hemofilna typu B)- początkowa dawka szczepionki, jak i kolejne w schemacie 3w1 (całkowicie refundowana, konieczne do wykonania są 3 ukłucia) lub 5w1 (nierefundowana, 2 ukłucia) lub 6w1 (nierefundowana, 1 ukłucie),
- pneumokoki - pierwsza dawka szczepionki 10-cio walentnej (bezpłatnej) lub 13-to walentnej (płatnej, zawierającej 3 dodatkowe serotypy bakterii),
- rotawirusy - szczepionka doustna, refundowana lub nierefundowana w zależności od wybranego preparatu i decyzji rodzica.
W czwartym miesiącu życia (po 8 tygodniach od poprzedniego szczepienia)
- druga dawka szczepień rozpoczętych w drugim miesiącu życia - najlepiej jeśli jest kontynuowana tymi samymi preparatami; oznacza to, że jeśli rozpoczęto stosowanie szczepionki 6w1 to należy zaszczepić dziecko szczepionką 6w1, podobnie w przypadku preparatu przeciw pneumokom; szczepienie przeciwko rotawirusom również należy wykonać tym samym preparatem (każdy producent ustala własny schemat dawkowania na podstawie przeprowadzonych badań).
W szóstym miesiącu życia (po 8 tygodniach od poprzedniego szczepienia)
- błonica, tężec, krztusiec, polio, WZWB, Haemophilus influenzae typu b (Hib - pałeczka hemofilna typu B)- trzecia dawka szczepionki 6w1 lub 5w1 lub 3w1,
- rotawirusy - trzecia dawka szczepionki doustnej Rotateq (jeśli zastosowano dwudawkową szczepionkę Rotarix brak szczepienia na rotawirusy w 6. miesiącu życia).
W siódmym miesiącu życia
- WZWB - jeśli szczepimy dziecko w schemacie 5w1 lub 3w1.
Między 13. a 15. miesiącem życia
- pierwsza dawka szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce (szczepionka 3w1, 1 ukłucie),
- ostatnia dawka szczepionki przeciw pneumokokom.
Między 16. a 18. miesiącem życia
błonica, tężec, krztusiec, polio, Haemophilus influenzae typu b - czwarta dawka szczepionki 6w1 lub 5w1 lub 3w1 plus poliomyelitis (polio) i Hib; co ważne w schemacie 5w1 i 3w1 nie uzupełniamy szczepieniem przeciwko WZW typu B.
Przeczytaj artykuł: Pneumokoki - objawy, zakażenia, szczepienie, leczenie.
Szczepienia zalecane, dodatkowe w pierwszych latach życia
Szczepienia dodatkowe to takie, które nie zostały włączone w program obowiązkowych szczepień ochronnych na dany rok, ale ze względu na wysoką skuteczność i niosące ze sobą korzyści są rekomendowane przez specjalistów. Szczepienia dodatkowe nie są refundowane. Rodzice lub opiekunowie muszą pokryć ich całkowity koszt. Bywa również tak, że w niektórych przypadkach samorządy pokrywają koszt szczepienia ze środków publicznych.
W zasadzie od drugiego miesiąca życia można szczepić niemowlę na meningokoki. Bakterie te są szczególnie niebezpieczne dla maluchów do pierwszego roku życia. Ze względu na kilka chorobotwórczych serotypów mamy do czynienia z 3 szczepionkami, a każdą z nich można stosować w nieco innym schemacie. Najlepiej porozmawiać na ten temat z lekarzem. Meningokoki są to groźne bakterie, które wywołują zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych oraz sepsę.
Meningokoki, aby dowiedzieć się więcej przeczytaj artykuł: Meningokoki - wszystko co musisz o nich wiedzieć.
Po pierwszym roku życia warto przyjąć pierwszą dawkę szczepienia przeciw ospie wietrznej. Jest to zalecane szczególnie dla maluchów uczęszczających do placówek wychowawczych. Szczepionka w wielu miastach dla tych dzieci jest finansowana i obejmuje 2 dawki.
Warto przeczytać również: Ospa wietrzna u dzieci - przyczyny, objawy, leczenie.
Po drugim roku życia można również zaszczepić dziecko przeciwko WZW typu A. Pełne szczepienie obejmuje 2 dawki. Główna droga zakażenia to przez pożywienie niepoddane właściwej obróbce termicznej oraz przez wodę.
Kalendarz szczepień w wieku przedszkolnym i szkolnym
Jeśli chodzi o kalendarz szczepień obowiązkowych dla kilkulatków to w zasadzie obejmuje on jedynie dawki przypominające. Około 6. roku życia należy zaszczepić dziecko na błonicę, tężec, krztusiec (DTaP) i polio. Nie jest wskazane szczepienie przypominające przeciw Haemophilus influenzae typu B, więc możliwy schemat to szczepionka 3w1 i dodatkowe ukłucie preparatem na polio. Szczepienie obowiązkowe obejmuje również dawkę przypominającą szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce. Ostatni raz przeciw tym wirusowym chorobom wieku dziecięcego szczepimy dziecko w wieku 10 lat.
W wieku 14 lat nastolatek powinien przyjąć dawkę przypominającą szczepionki DTaP, ale co ważne zastosowano w niej bezkomórkowy antygen krztuśca. Oznacza to, że zawiera ona nieco mniejszy komponent krztuścowy. Uzupełniające szczepienie przeciw błonicy i tężcowi obejmuje 19. rok życia.
W ramach profilaktyki onkologicznej warto u dziewczynek w wieku powyżej 9. roku życia wykonać szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV). Szczepionka nie jest objęta refundacją, nie mniej jednak wiele samorządów w ramach profilaktyki zdrowotnej finansuje szczepienie dla dziewczynek. Wirus HPV jest przyczyną raka szyjki macicy. Profilaktyka z wykorzystaniem szczepionki pozwoliła w krajach Europy Zachodniej niemal całkowicie wyeliminować problem tego nowotworu.
Szczepionki dla dorosłych
Kalendarz szczepień dotyczy głównie dzieci. Nie mniej jednak zdarza się, że osoba dorosła nie została zaszczepiona w dzieciństwie na daną chorobę i w wieku dorosłym chciałaby to zmienić. Tego typu decyzją o ewentualnym podjęciu szczepienia powinien podjąć lekarz. Niekiedy konieczne jest wykonanie szczepień wyrównawczych, co zdarza się zarówno u dzieci jak i dorosłych, wtedy pacjent ustala z lekarzem indywidualny kalendarz szczepień.
Osoby dorosłe powinny wykonać szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B przed zabiegami chirurgicznymi bądź wizytami w szpitalu. Rekomendacja kierowana jest również do wszystkich osób, które nie zostały w pełni zaszczepione. Szczególnie ważne jest to dla pracowników służby zdrowia oraz studentów uczelni medycznych, a także innych osób narażonych na przerwanie ciągłości tkanek i kontakt z krwią.
Obecnie przed zabiegami chirurgicznymi zaleca się wcześniejsze sprawdzenie poziomu przeciwciał anty-HBS jeśli ich poziom wynosi powyżej 10 IU/l szczepienie przeciwko WZWB nie będzie zalecane. Oczywiście kwestię tę należy zawsze skonsultować z lekarzem.
Szczepieniem zalecanym w dobie pandemii koronawirusa jest szczepienie przeciw pneumokokom dla osób po 65. roku życia. Koronawirus toruje drogę dla zakażenia pneumokokami, a co za tym idzie znacznie pogarszają się rokowania chorego. Dla osób dorosłych rekomendowana jest szczepionka zawierająca 23 serotypy bakterii. Tego typu szczepienie zalecane dla starszych jest tak samo ważne jak to dla niemowląt.
W zawiązku z profilaktyką raka szyjki macicy warto rozważyć szczepienie przeciwko HPV. Wtedy jednak koszt szczepienia pokrywa pacjentka. Nie ma możliwości jego finansowania ze środków publicznych.
Szczepionki sezonowe
Najbardziej znanym szczepieniem sezonowym jest to przeciw grypie. Warto szczepić się co roku, ponieważ skład szczepionki jest opracowywany za każdym razem na nowo na podstawie wariantów wirusa, który dominował w poprzednim sezonie. Najlepiej zaszczepić się od września do grudnia, aby przygotować układ immunologiczny na szczyt zachorowań przypadający w Polsce na okres styczeń - marzec. Jak podaje Ministerstwo Zdrowia szczepienie na grypę sezonową charakteryzuje się najmniejszą liczbą rejestrowanych niepożądanych odczynów poszczepiennych. Tak naprawdę pierwszą dawkę szczepionki przeciw grypie można przyjmować już od 6. miesiąca życia. Oprócz iniekcji istnieje również szczepionka donosowa, rekomendowana dla dzieci od 2 lat. Takie szczepienie pozwoli nie tylko uchronić organizm przed ciężkim przebiegiem choroby, ale przede wszystkim przed powikłaniami z jakimi wiąże się zachorowanie.
Do szczepień sezonowych zaliczyć można również to przeciw odkleszczowemu wirusowemu zapaleniu opon mózgowych. Sezonowość zachorowań ma związek ze zwiększoną aktywnością kleszczy w okresie od kwietnia do października. Najlepiej pierwszą dawkę szczepionki przyjąć zimą lub wczesną wioną, aby zakończyć 3 dawkowy schemat szczepienia przed rozpoczęciem się okresu aktywności pasożytów. Kolejne szczepienie, przypominające, zalecane jest do wykonania po 3-5 latach od zakończenia szczepienia pierwotnego.
Wiele wskazuje na to, że już niedługo do szczepień sezonowych będziemy mogli zaliczyć te przeciw wirusowi SarsCoV-2. Ma on tendencję do mutacji, podobnie jak wirus grypy. Dlatego możliwe, że będą konieczne modyfikacje w składzie szczepionek, w celu lepszej ochrony przed ciężkim przebiegiem choroby COVID-19.
Kalendarz szczepień dziecka zmienia się. Rodzice powinni monitorować wszelkie zmiany i oczywiście konsultować je z lekarzem. Specjaliści reaguję na pojawiające się zachorowania w społeczeństwie i co kilka lat modyfikują kalendarz szczepień. Kto wie może za kilka lat nie będzie potrzebna dawka przypominająca szczepionki na polio u dzieci, ale za to program szczepień ochronnych obejmie szczepienie przeciw SarsCoV-2. Warto mieć świadomość, że szczepienie to w wielu przypadkach jedyna broń pozwalająca na walkę z chorobą. Szczepienia powszechne pozwalają nabyć odporności zbiorowej. Ta forma profilaktyki stosowana od lat to bardzo mocno rozwijająca się gałąź medycyny. Wszystko po to, aby była ona bezpieczna i maksymalnie skuteczna.
mgr farm. Karina Braja autor artykułu
Nazywam się Karina Braja. Z zawodu oraz z zamiłowania jestem farmaceutą. Jako absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie realizuję się pracując na co dzień z osobami starszymi i chorymi w aptece, gdzie pomoc drugiemu człowiekowi jest czymś zupełnie naturalnym. Kocham zwierzęta. Mam psa i kota. Uwielbiam literaturę hiszpańską, nadmorskie klimaty oraz jazdę na rowerze.
Bibilografia:
- KOMUNIKAT GŁÓWNEGO INSPEKTORA SANITARNEGO z dnia 28 października 2021 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2022.
- www.szczepienia.pzh.gov.pl
