Cukrzyca typu 2 najczęściej rozwija się u dorosłych. W ciągu ostatnich lat, widać jednak ciągły wzrost zachorowań wśród osób młodszych - także dzieci i młodzieży. Co możemy zrobić, aby zapobiec cukrzycy typu 2? Jaka dieta jest odpowiednia dla diabetyków?
Cukrzyca typu 2 – przyczyny
Cukrzyca typu 2 rozwija się, kiedy zaburzone zostaje wydzielanie insuliny przez trzustkę i/lub tkanki stają się mniej wrażliwe na działanie tego hormonu. Mówi się wówczas o tzw. "insulinooporności". W początkowej fazie choroby, produkcja insuliny jest najczęściej prawidłowa. Wraz z upływem lat, cukrzyca typu 2 stale postępuje i ostatecznie dochodzi najczęściej do zaprzestania produkcji i wydzielania insuliny. Zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę prowadzi do zwiększonej syntezy insuliny. Ma to liczne konsekwencje - m.in. odkładanie się nadmiaru tłuszczów w organizmie, tycie i wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Rozwój cukrzycy typu 2 z jednej strony jest warunkowany genetycznie, z drugiej duże znaczenie ma prowadzony styl życia, dieta i aktywność fizyczna. Występowanie choroby w rodzinie zwiększa niestety szanse na jej pojawienie się wśród kolejnych pokoleń. Wraz z wiekiem również rośnie prawdopodobieństwo zachorowania, szczególnie u osób otyłych lub z nadwagą. Na przestrzeni ostatnich lat widać jednak wyraźny wzrost zachorowań na cukrzycę typu 2 u dzieci i młodzieży. Kobiety które urodziły dziecko o masie powyżej 4,5 kg, cierpiały na cukrzycę ciężarnych lub zespół policystycznych jajników, też są bardziej narażone na rozwój cukrzycy.
Objawy cukrzycy typu 2
Cukrzyca - objawy w przypadku drugiego typu choroby początkowo mogą być zupełnie niezauważalne. Wiele osób dowiaduje się o schorzeniu dzięki przypadkowemu badaniu stężenia glukozy we krwi. Objawy mogą być też mało nasilone lub usprawiedliwiane chociażby przez coraz starszy wiek. Chorzy mogą skarżyć się na:
- nadmierne pragnienie;
- częstszy głód;
- oddawanie większej ilości moczu;
- zmęczenie i apatię;
- przybieranie na wadze;
- częstsze infekcje skóry, wolniejsze gojenie się ran;
- wahania nastroju;
- bóle głowy, skurcze nóg i zaburzenia widzenia.
Cukrzyca typu 2 ma charakter postępujący. Wraz z rozwojem insulinooporności i stopniowym zanikaniem produkcji insuliny, glukoza nie może być prawidłowo wykorzystywana przez organizm. Stale wysokie stężenie glukozy we krwi może z czasem prowadzić do spadku masy ciała. Zauważalne zmiany wagi mimo niezmieniającej się diety, zawsze wymagają szukania przyczyny.
Objawy takie jak osłabienie, senność, kołatanie serca i drżenie rąk, mogą wystąpić również u osób, u których cukrzyca się nie rozwija. Stan ten określany jest jako hipoglikemia reaktywna. Stężenie glukozy we krwi spada wówczas poniżej 70 mg/dl. Dzieje się to najczęściej po 2-5 godzinach od spożycia posiłku. Przyjęcie produktu z węglowodanami powoduje ustąpienie objawów.
Jak zapobiegać cukrzycy typu 2?
Cukrzyca typu 2 rozwija się pod wpływem czynników genetycznych i stylu życia. Mamy istotny wpływ na zmniejszenie ryzyka zachorowania. Otyłość i nadwaga to główne przyczyny choroby, które możemy modyfikować. U otyłych osób, szanse na pojawienie się cukrzycy typu 2 są aż 7 razy większe w porównaniu z osobami zdrowymi. Niewielka aktywność fizyczna, niezdrowa, przetworzona dieta i inne niekorzystne dla zdrowia nawyki, takie jak palenie papierosów dotyczą coraz większej ilości ludzi. Szacuje się, że jeśli ta tendencja się utrzyma, do roku 2034 otyłość będzie dotyczyła aż 1 na 3 osoby. Aby zapobiec rozwojowi cukrzycy typu 2 warto:
- zadbać o utrzymanie prawidłowej masy ciała;
- być aktywnym fizycznie - min. 150 minut tygodniowo należy przeznaczyć na aktywność, dostosowaną do indywidualnych preferencji i możliwości;
- spożywać zdrowe, odżywcze posiłki, których wartość energetyczna jest dostosowana do zapotrzebowania organizmu;
- rzucić palenie;
- dbać o utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi i poziomu cholesterolu.
Większa świadomość społeczeństwa na temat tego, jak poważną chorobą jest cukrzyca i co ją powoduje może wpłynąć na dokonanie zmian w stylu życia w celu uchronienia się lub chociażby opóźnienia jej rozwoju. Wysoki odsetek dzieci i dorosłych prowadzi siedzący tryb życia i ma niezdrową dietę. Warto pamiętać, że to właśnie rodzice kształtują nawyki żywieniowe u dzieci. Zwykle to od nich zależy też stosunek do aktywności fizycznej i sposobów spędzania wolnego czasu. Mając na uwadze czynniki ryzyka cukrzycy typu 2, warto zastanowić się nad tym, czy możemy wprowadzić w życiu zmiany, które pozwolą dłużej cieszyć się zdrowiem.
Jak leczyć cukrzycę typu 2?
Cukrzyca typu 2 wymaga kompleksowego leczenia. Nie powinno się ono ograniczać wyłącznie do zażywania leków przepisanych przez specjalistę. Bardzo istotnym elementem terapii jest ciągła edukacja pacjenta, wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej do planu dnia i modyfikacja diety. Im diabetyk lepiej rozumie chorobę i zmiany, jakie powoduje ona w organizmie, tym skuteczniej może ją kontrolować. Jednocześnie daje sobie szansę na zdrowsze i dłuższe życie. Lekiem pierwszego wyboru u chorych na cukrzycę typu 2 jest metformina. Zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny i hamuje produkcję glukozy w wątrobie. Dzięki temu obniża poziom cukru we krwi. Jeśli choroba postępuje, skuteczność metforminy się zmniejsza lub jej stosowanie nie daje oczekiwanych efektów, można zastosować inne leki przeciwcukrzycowe. U wielu chorych konieczne jest podawanie insuliny. Dzięki odpowiedniemu przeszkoleniu, diabetycy sami potrafią wstrzykiwać sobie insulinę w warunkach domowych.
Dieta przy cukrzycy typu 2
Co jeść przy cukrzycy typu 2? Jakie produkty są przeciwwskazane przy cukrzycy? Tak naprawdę, dieta osób chorujących na cukrzycę typu 2 nie różni się znacząco od zaleceń dietetycznych dla osób zdrowych. Stosunek poszczególnych elementów diety powinien wyglądać następująco:
Instytut Żywności i Żywienia opracował specjalną e-bazę, w której można sprawdzić zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych. Dzięki niej można w łatwy i szybki sposób obliczyć szacunkową ich ilość w pożywieniu. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia, powinny one stanowić nie więcej niż 1% energii. W kwestii słodzików, do gotowania i pieczenia zalecana jest stewia. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca zastępowanie sacharozy niskokalorycznymi substancjami słodzącymi. Dostępne dane potwierdzają bezpieczeństwo ich stosowania w rekomendowanych dawkach. Wśród słodzików możemy znaleźć m.in. erytrol, neotam, sukralozę, aspartam lub wspomnianą wcześniej stewię. Przy komponowaniu posiłków, diabetycy powinny zwracać uwagę na indeks glikemiczny (IG). Jego wartość mówi o tym, jak dany pokarm wpływa na wzrost stężenia glukozy we krwi. Diabetycy powinny wybierać przede wszystkim produkty o niskim IG (<55). Poniżej tabelka z przykładami żywności o niskim i wysokim indeksie glikemicznym. Warto pamiętać, że im bardziej przetworzony jest produkt, tym ma wyższy wskaźnik IG.
Badania kontrolne
Cukrzyca typu 2 może być rozpoznana dzięki przypadkowemu oznaczeniu glukozy krwi. Prawidłowy wynik to <200 mg/dl. Przy podejrzeniu choroby, lekarz może zalecić też inny test na cukrzycę, zwany doustnym testem tolerancji glukozy. Do wykrywania insulinooporności można posłużyć się takim parametrem jak wskaźnik HOMA. Aby go wyznaczyć potrzebne jest oznaczenie insuliny na czczo i glukozy we krwi na czczo. Insulina na czczo nie powinna przekraczać 10 mU/ml. Poziom cukru (glukozy) na czczo jest prawidłowy jeśli wynosi <100 mg/dl. Te dwie pomnożone wartości należy podzielić przez 22,5. Jeśli otrzymany wynik jest <1 - reakcja organizmu jest prawidłowa. Wynik powyżej 2 może wskazywać na insulinooporność. Wartości pomiędzy powinny wzbudzić czujność i wymagają dalszej diagnostyki.
Cukrzyca typu 2 wymaga regularnego kontrolowania stanu zdrowia osób chorych. Poziom cukru we krwi powinien być systematycznie sprawdzany. Pomocne mogą okazać się przy tym nowoczesne aplikacje, które można zainstalować w telefonie. Pomagają kontrolować porę i ilość przyjmowanych posiłków, odmierzać potrzebną dawkę insuliny, a także przypominają o przyjmowaniu leków. Zapisują też badane stężenie glukozy we krwi. Co do kolejnych badań kontrolnych, raz w roku należy oznaczać poziom cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i trójglicerydów. Podobnie badanie ogólne moczu i oznaczenie stężenia kreatyniny we krwi. Cukrzyca to choroba, które ze względu na liczne powikłania wymaga też regularnych wizyt u okulisty, a w razie potrzeby również u dermatologa.
Cukrzyca typu 2 to najbardziej powszechny rodzaj cukrzycy. Szacuje się, że cierpi na nią 90-95% diabetyków. Jest to poważny problem zdrowotny, który w istotny sposób wpływa na życie chorych i ich rodzin. Jednocześnie, cukrzyca typu 2 jest schorzeniem, któremu w dużym stopniu można zapobiec lub przynajmniej opóźnić jego rozwój poprzez jak najszybsze wprowadzenie zmian w diecie i stylu życia.
Kto dla Was pisze?Nazywam się Dominika Pagacz-Tokarek. Bycie farmaceutą to dla mnie nie tylko zawód, ale przede wszystkim możliwość niesienia pomocy innym w zakresie zdrowia. Aby robić to coraz lepiej, ciągle się uczę i doszkalam. W wolnym czasie czytam książki i układam puzzle. Lubię też aktywnie spędzać czas w gronie rodzinnym.
Bibliografia:
- Strus A., Szepietowska B., Zonenberg A., Nikołajuk A., Górska M., Szelachowska M., Możliwości prewencji cukrzycy typu 2., Endokrynologia Polska, tom 59, numer 1/2008, s. 6-12.
- Elektroniczna baza izomerów trans kwasów tłuszczowych https://izomery.pzh.gov.pl/
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020, Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 1
